Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.2015, Blaðsíða 20

Helgarblað 20.–23. febrúar 201520 Fréttir
„Íslenska þjóðin
á heiður skilinn“
n Skelfir bandarískra fjársvikara í viðtali n Al-Thani málið: Upplogið gervifjármagn og bókhaldssvik
W
illiam K. Black fagnar
Al-Thani dómi Hæsta-
réttar og kallar hann sig-
ur fyrir dómstólinn og
íslensku þjóðina. Í við-
tali við DV segir hann að þrátt fyrir
margvíslega erfiðleika standi Ísland
nú öðrum framar í heiminum við að
kalla stjórnendur banka til ábyrgðar
fyrir fjársvik sem höfðu alvarlegar af-
leiðingar fyrir heilu þjóðirnar.
Ein helsti skelfir fjársvikara
Í fyrirlestri í Háskóla Íslands
snemma í maí 2010 lagði William K.
Black, einn helsti skelfir fjársvikara í
Bandaríkjunum á síðari árum, með-
al annars áherslu á þörfina á sér-
hæfðu fólki sem hefði kunnáttu, en
ekki síður kjark, til þess að takast á
við og rannsaka fjársvikamál.
William er prófessor við háskól-
ann Missouri í Kansas City, sér-
fræðingur í efnahagsbrotum og hef-
ur unnið við fjármálaeftirlit. Stjörnu
hans skaut upp á himininn við rann-
sókn á Savings and Loans, fjársvika-
máli bandarískra sparisjóða, sem
náði hæðum snemma á níunda ára-
tug síðustu aldar. Það leiddi um síð-
ir til þess að um 600 bankamenn og
tugir lögfræðinga hlutu dóm fyr-
ir fjársvik af ýmsum toga. Hann er
höfundur bókarinnar The Best Way
to Rob a Bank is to Own One (Besta
leiðin til að ræna banka er að eiga
hann). Hann kom til Íslands í tvígang,
fyrst árið 2009 og aftur árið 2010, flutti
fyrirlestra og kom fram í fjölmiðlum,
meðal annars í Silfri Egils.
Upplogið gervifjármagn
„Banka- og fjármálakreppan á Ís-
landi var sígilt dæmi um fjársvik þar
sem stjórnendur bankanna notuðu
þá líkt og „vopn“ til að hafa af þeim
fé,“ segir William. „Tækið sem þeir
völdu var dæmigert; þeir notuðu
bókhaldið. Markmiðið var að sýna
arðsemi vel fjármagnaðra banka
þannig að þeir gætu vaxið afar hratt
með því að blekkja innstæðueigend-
ur, aðra lánveitendur og hluthafa
með því að veita þeim æ greiðari að-
gang að sjóðum sem þeir gætu haft
sem herfang og notað til þess að
greiða upp eldri skuldir í þeim til-
gangi að fresta óumflýjanlegu
falli.
Hæstiréttur Íslands
hefur nú dæmt í einu af
þessum forhertu tilvik-
um bókhaldsblekk-
inga þar sem lán
bankans voru
notuð til að
búa til upplog-
ið gervifjármagn
innan bankans.
Þetta eru gamaldags
fjársvik sem urðu
fræg við skyndi-
legt fall Savings and
Loans sparisjóðanna
í Bandaríkjunum. Dóm-
ur Hæstaréttar er sigur fyrir dóm-
stólinn og íslensku þjóðina.“
Kunningjaþjóðfélagið er hindrun
„Alræmt er að látið var undir höfuð
leggjast að saksækja fyrir bankasvik
sem leiddu til kreppunnar í Banda-
ríkjunum, Bretlandi og á Írlandi. Ís-
land var líklegt til þess að fara á þann
lista,“ segir William og heldur áfram:
„Áður fyrr voru dómstólarnir treg-
ir til þess að dæma úrvalsliðið í fjár-
málalífinu. Í fyrstu skorti Ísland sér-
hæft fólk sambærilegt þeirri deild
innan FBI sem rannsakar og sak-
sækir fyrir hvítflibbabrot í Banda-
ríkjunum. Starfsmenn íslenskra eft-
irlitsstofnana voru klappstýrur hjá
bönkunum.
Árangursríkustu málin, sem
höfðuð voru gegn úrvalsdeildinni
á fjármálamarkaði í Bandaríkjun-
um á undanförnum áratugum, voru
sótt vegna ábendinga um efnahags-
brot og vitnisburðar öflugra eft-
irlitsmanna. Íslenska þjóðin er svo
fámenn að í hvaða hæfa hópi rann-
sakenda og saksóknara, sem er
nægilega stór, eru miklar líkur á að
einhver innan hans sé skyldmenni,
skólafélagi eða í sama klúbbi og ein-
hver þeirra sem sætir rannsókn.“
Sigrast á erfiðleikum
William K. Black segir að þrátt fyrir
þessa erfiðleika gangi Ísland fremst
í flokki í veröldinni við að gera fjár-
málaelítuna ábyrga fyrir fjársvikum
sínum. „Enn er eftir að saksækja í
mörgum málum í framtíðinni en
margt hefur til þessa verið
gert rétt. Hæsti-
réttur á heið-
ur skilinn þar
sem almenn
skynsemi og
réttarfar-
ið hafði bet-
ur gegn kald-
rifjaðri vörn
byggðri á þeirri blekkingu að fjársvik
valdi engum skaða. Rannsakend-
ur og saksóknarar eiga heiður skil-
inn sem og hið nýja eftirlit með fjár-
málamarkaðnum sem komið var á
fót strax eftir hrunið. Og við skyldum
aldrei gleyma því að íslenska þjóð-
in á einnig heiður skilinn sem hefur
farið út á göturnar, inn í kjörklefana
og í fjölmiðlana til þess að krefjast
endurreisnar réttarríkisins.“
Gamalgrónar dyggðir
„Þegar ég flutti fyrirlestra á Íslandi
hvatti ég fólk til þess að fleygja goð-
sögninni um „víkinga með MBA-
gráður“ sem áttu að hafa umbylt
fjármálalífinu og búið til þrjá banka
í heimsklassa. Ég hvatti menn til
að byggja upp þjóðfélag sem börn
þeirra gætu verið stolt af. Fjársvikin
sem urðu Íslandi að falli voru gam-
aldags fjársvik. Dyggðirnar, sem Ís-
lendingar styðjast við þegar þeir
kalla menn til ábyrgðar á fjársvikum
og byggja upp raunverulegt hagkerfi
sem ekki er reist á bókhaldssvikum,
eru gamalgrónar dyggðir.
En svona til
varnaðar: Barátt-
an gegn efna-
hagsbrotum
auðmanna er
ekki „stríð“
þar sem
hægt er að
vinna „af-
dráttar-
lausan sigur“ sem bindur enda á
fjársvik þeirra í eitt skipti fyrir öll.
Þið þurfið réttarríki, öflugar eftirlits-
stofnanir og saksóknara sem trúa
ekki öllu sem að þeim er rétt og al-
menning sem lætur sig málin varða
og er eilíflega á varðbergi,“ segir
William.
Tortryggilegt
Hér má bæta við að William held-
ur því fram að hneigðin í flestum
fjársvikamálum, sem stuðluðu að
falli banka og annarra fjármála-
stofnana, sé sú að æðstu stjórnend-
ur bankanna verðlauni þá sem fylgi
þeim að málum, hækki við þá laun-
in, rétti þeim ýmsa kaupauka og
kaupi þá til verka, en reki hins vegar
þá sem reyna að segja sannleikann.
William telur með öðrum orðum að
brottrekstur gefi til kynna að ekki sé
allt með felldu og að ráða þurfi fólk
til þess að þegja um svikamylluna.
Að svíkjast aftan að viðskipta-
vinum
Bandaríski sjónvarpsmaðurinn Bill
Moyers ræddi við William Black í
þætti sínum í lok apríl 2010. Moyers
hafði hrifist af kjarki hans til að segja
umbúðalaust að athæfi bankastjórn-
endanna í aðdraganda lánsfjár-
kreppunnar 2008 hefði í raun ver-
ið hreinræktuð fjársvik. „Þetta orð
kemur æ oftar upp eftir því sem
dýpra er grafist fyrir um orsakir
bankakreppunnar,“ sagði Moyers og
vitnaði til eftirfarandi orða Blacks í
fjölmiðlum 2009: „Fjársvik byggjast á
því að framkalla traust viðskiptavin-
ar og svíkjast síðan aftan að honum.“
Þess má geta að í fyrirlestri á veg-
um Háskóla Íslands árið 2010 sagði
Black að eitt mikilvægasta verkefni
saksóknara og rannsakenda efna-
hagsbrota væri að finna og ein-
angra alvarlegustu brotin, sía þau
frá smælkinu og leggja þau með ein-
földum og skýrum hætti fyrir dóm-
stóla. n
Jóhann Hauksson
johannh@dv.is „Baráttan gegn
efnahagsbrotum
auðmanna er ekki „stríð“
þar sem hægt er að vinna
„afdráttarlausan sigur“
Skelfirinn William K.
Black segir í viðtali við DV
að Hæstiréttur og sak-
sóknari eigi heiður skilinn
fyrir að ganga veginn til
enda og kalla stjórnendur
og eigendur föllnu bank-
anna til ábyrgðar. Sjálfur
hefur hann komið hundruð
bankamanna bak við lás
og slá í Bandaríkjunum.
Dæmdir Sakfelling Hæstaréttar í Al-Thani málinu vekur
athygli út fyrir landsteinana. William K. Black fordæmir
linkind Bandaríkjamanna, Breta og Íra gagnvart fjársvikum
bankamanna sem bitnuðu á almenningi í kreppunni.