Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.2015, Blaðsíða 54

54 Menning Helgarblað 20.–23. febrúar 2015
Allsberir fótbolta-
menn í faðmlögum
n Málverkaserían View of Motivation eftir Rakel McMahon sýnd í Hverfisgalleríi
K
nattspyrna er ekki bara leik­
ur þar sem 22 einstaklingar
sparka milli sín bolta. Fót­
bolti er geigvænlega stór
iðnaður, hann er sjónarspil,
afþreying, fréttaefni, lífsstíll, trúar­
brögð (segja sumir) og vettvangur
fyrir óbeislaðar tilfinningar. Það er
síðastnefndi þáttur þessarar vinsæl­
ustu íþróttar samtímans sem mynd­
listarkonan Rakel McMahon fæst
við í sýningunni View of Motivation
sem nú stendur yfir í Hverfisgalleríi.
Rakel rannsakar hinar sterku tilfinn­
ingar sem vakna jafnt hjá áhorfend­
um og leikmönnum inni á vellinum.
Þar er pláss til að tjá frummannlegar
tilfinningar og snertast á hátt sem
ekki er leyfilegur í öðrum rýmum
samfélagsins: hérna mega karlmenn
gráta og slást, faðmast innilega og
kyssast.
(hu)Man. Utd.
Rakel hefur oft fengist við mismun­
andi stöðu kynjanna í verkum sín­
um. Hún segir að View of motivation
hafi fæðst upp úr annarri seríu lista­
verka þar sem hún vann með kyn­
gervi. „Árið 2011 gerði ég ljósmynda­
seríu: portrett af karlmannstám sem
voru naglalakkaðar. Þetta var einföld
og kannski barnaleg tilraun til að má
út kyn og kyngervi. En um leið og ég
var farin að reyna að má það út sá ég
að það er svo stutt á milli spurninga
um kyn, steríótýpu og kynhneigð.
Það er þunn lína þar á milli: við erum
svo rosalega snögg að koma auga á
ef það er eitthvað sem brýtur þessi
hefðbudnu norm, þannig um leið
og þú setur naglalakk á karlmann­
stær þá er maður farinn að túlka það
sem transmanneskju eða samkyn­
hneigð. Þá seríu skýrði ég Man Utd
– „human“ sameinað. En auðvit­
að er það líka tilvísun í fótboltaliðið
Manchester United. Þar held ég að
þetta hafi fæðst,“ segir Rakel.
Við vinnslu verkanna vann hún
náið með karlkynsfjölskyldumeð­
limum sínum sem hafa margir hverj­
ir mikinn áhuga á fótbolta. „Fyrst var
ég mjög mikið að spá í áhorfendur
og þeir voru meira kveikjan en fót­
boltamennirnir. Þar eru það nán­
ustu karlmenn í mínu lífi, til dæm­
is fósturpabbi minn sem er yfirleitt
rosalega rólegur maður en þegar
hann horfir á fótbolta þá hækkar
hann mjög hátt í sjónvarpinu, stend­
ur upp og öskrar – allt sem maður
þekkir við hann breytist. Það sama
má segja um manninn minn, bróður
og pabba. Þeir höfðu mikið að segja
um þetta og ég vann seríuna í mjög
nánu samtali við Einar, eiginmann­
inn minn. Þegar ég kom heim og var
að sýna honum hvað ég var að gera
þá gat hann sagt hvort ég væri algjör­
lega á villigötum og væri að velja mitt
sjónarhorn of mikið,“ segir Rakel.
Ástríða og tilfinningar
Fylgist þú sjálf með fótbolta? „Nei, ég
geri það ekki. Það sem kveikti áhuga
minn var hegðun karlmanna í kring­
um þetta – þetta er vettvangur til
samskipta. Til dæmis þegar við mað­
urinn minn erum í kringum margt
fólk verður maður mjög oft vitni að
því að hann er farinn að tala rosalega
mikið við annan mann, ég geri þá
bara ráð fyrir því að hann þekki hann
því þeir eru í svo heitum umræðum.
Svo veit hann ekkert hver þetta var
heldur voru þeir bara að tala um fót­
bolta og halda með sama liði – en af
einlægni. Stundum hugsa ég að það
væri virkilega gaman að hafa ein­
hverja svona ástríðu og miklar til­
finningar til að deila með konum.“
Það er skiljanlegt að menn geti
rætt um þetta. Mikill tími og orka hjá
mjög mörgum, ungum (langoftast)
karlmönnum fer í að velta sér upp
úr fótbolta – tölvuleikir, drauma­
deildarveðmál, enska, spænska og
íslenska deildin, úrslit, tölfræði,
leikmannakaup. Fótboltinn er rými
með tiltölulega einföldum reglum
þar sem hver sem er getur orðið sér­
fræðingur og bundist liðum og leik­
mönnum sterkum tilfiningatengsl­
um. Og það er kannski það sem er
aðlaðandi við fótboltann, tilfinn­
ingahitinn er því ekki bara inni á
vellinum, heldur má maður öskra
og faðma vini sína uppi í stúku þegar
liðið manns skorar. „Já, áhorfandinn
samsamar sig tilfinningum þeirra
sem eru inni á vellinum. Svo verður
þú rosa leiður í langan tíma ef liðið
þitt tapar,“ segir Rakel.
Skondnar hliðar á dramatíkinni
„Ég fékk Einar til að senda mér linka
á þessar fótboltasíður, þar er enda­
laust af mjögáhugaverðu og flottu
myndefni: líkamstjáningin og stell­
ingarnar. Þarna eru afskaplega
áhrifaríkar myndir sem höfðu líka
rosalega mikil áhrif á mig sem ut­
anaðkomandi aðila. Ég reyndi að
taka sem breiðastan tilfinningaskala,
vonbrigði,“ segir Rakel.
„Þegar ég var að velja myndir
sem mér fannst fyndnar eða dá­
lítið skondnar þá fékk ég að heyra
frá manninum mínum að fótbolti
væri miklu meira en þetta: „fótbolti
er vonbrigði, fótbolti er sigur, fót­
bolti er von, fótbolti er vænting,“
sagði hann. Þannig að við vorum í
mikilli samræðu.“ Það er vissulega
húmor í verkunum, þegar aðstæð­
ur sem eru mjög tilfinningaþrungn­
ar í samhengi fótboltaleiksins eru
færðar inn í annað samhengi, þar
sem naktir líkamar leika þær í hefð­
bundnu rými. „Mér finnst mikil­
vægt að fólk geti séð fyndnar hlið­
ar, bæði í sjálfu sér og öðrum, hvort
sem það er ástríða eða ekki. Fyrst og
fremst fannst mér bara mjög gaman
í vinnuferlinu. Ég var inni á þessum
fótboltasíðum að skoða ljósmyndir
og var ekkert að breyta neinu. Ég tek
bara ljósmyndir beint af leikjum og
vel þær sem tala sterkast til mín og
tjá sterka tilfinningu meira en aðr­
ar. Fyrst byrjaði þetta svolítið meira
í árásarhneigð, líkamlegum átökum,
en svo þegar maður tekur þetta úr
samhengi og strípar niður þá verð­
ur þetta svolítið kómískt, það eru kó­
mískar hliðar á öllu, meira að segja
sorginni og dramatíkinni.“
Sigurvegarar og taparar
Varðandi kómíkina þá velti ég því
reyndar líka fyrir mér hvort þetta
væri ekki öðruvísi ef um nakta kven­
mannslíkama væri að ræða, mann
grunar að við séum nánast alin
upp til að sjá nakinn karlmanns­
líkama sem eitthvað skondið fyrir­
bæri frekar en erótískt viðfang. „Já,
sérstaklega þegar þeir eru í sokkum
líka. Að vera nakinn bara í sokkum
gerir mann svo berskjaldaðan. Mér
finnst fötin bara segja of mikið, mér
finnst þau segja of mikið um hver
þú ert, þú setur mann í jakkaföt þá
segir það okkur strax eitthvað. Ef ég
færi að setja þá í einhverja búninga
sem gæfu upp um í hvaða liðum þeir
væru, myndi það verða allt annað
verk. Þannig að ég ákvað að hafa þá
í mesta lagi í sokkum.“
„Ef við horfðum á þetta í okkar
venjulega lífi og hegðun, þá væri
það yfirleitt ekki þannig að ég myndi
fagna á meðan einhver annar lægi
grátandi. Þá væri ég dálítið mikið
fífl, en í fótbolta má einn fagna og
annar gráta á sama tíma og hann
þarf ekkert að fara að hugga hinn
né sá hinn sami að samgleðjast
með mótherja sínum. Þegar ég horfi
á fótbolta verð ég stundum svo­
lítið meðvirk og spyr hvort að hann
þurfi ekki að fara að hugga hinn og
segja honum að þetta gangi betur
næst. En þetta myndi ekki gerast í
venjulegum kringumstæðum – tveir
faðmast og einn labbar niðurlútur
í burtu. Það er engin samúð með
andstæðingnum,“ segir hún og vitn­
ar í eitt verkið sem gæti nánast ver­
ið leikræn tjáning á undirliggjandi
tilfinningum í dramatískum ástar­
þríhyrning. „Þetta er svolítið frum­
stætt. Þarna ráða einhverjar grunn­
hvatir, eitthvert siðferði sem manni
hefur verið kennt hverfur á vellin­
um. Þegar maður vinnur annars
staðar en á fótboltavellinum þá
tekur maður því af ró en er ekki að
fagna því of mikið – þá væri maður
dálítið óþolandi. En það má þarna,“
segir Rakel. n
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
„Fótbolti er von-
brigði, fótbolti er
sigur, fótbolti er von, fót-
bolti er vænting.
Rannsakar tilfinningar á knattspyrnuvellinum Rakel McMahon myndlistarkona. Mynd SiGtRyGGUR ARi