Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.2015, Blaðsíða 30

30 Umræða Helgarblað 20.–23. febrúar 2015
Fiskveiðilýðræði Umsjón: Henry Þór Baldursson
É
g frétti á dögunum að Páll
Bergþórsson, fyrrverandi
veðurstofustjóri og fjöl-
fræðingur, ætlaði að halda
fyrirlestur um rannsóknir
sínar á Vínlandsferðum forfeðra
okkar fyrir þúsund árum, en um
þau mál skrifaði hann gagnmerka
bók – Vínlandsgátuna – fyrir tæp-
um tveimur áratugum. Ég lét vin
minn, sem er eins og ég mikill
áhugamaður um úthafssiglingar
og þessi mál, vita af fundinum og
hann ákvað að slást í för með mér.
Ég lét þess þá getið að samkoman
væri á vegum eldri borgara, en við
sjálfir eigum auðvitað langt í þá
kategoríu; ákváðum samt að láta
slag standa. Ég var aðeins lengur
að bæta því við að fundurinn væri
haldinn af „Eldri Vinstri-Græn-
um“ – en þótt þessi vinur minn sé
íhald og raunar frjálshyggjumaður
ákvað hann samt að slást í förina
og sýnir það hversu eftirsóknar-
vert er að fá að heyra hinn aldna
höfðingja Pál Bergþórsson tala.
Við komum í salinn í Stangarhyl,
lækkuðum reyndar eitthvað með-
alaldurinn. Fundurinn hófst á því
að salurinn tók lagið, ég hvísl-
aði að vini mínum að nú ætti að
syngja Nallann og þá fann ég að fór
um minn mann. En svo voru bara
kyrjuð Frost á Fróni og Hafið bláa
hafið, og það bætir auðvitað hvern
mann.
Það er merkilegt í sjálfu sér að
heyra Pál tala, en hann varð níræð-
ur í fyrra. En þarna stóð hann, reffi-
legur, flottur í tauinu, skýrmæltur
og skýr í hugsun. Hann hefur lengi
rannsakað heimsóknir forfeðra
vorra til meginlands Norður-Am-
eríku fimm hundruð árum á und-
an Kólumbusi, og fór síðast þangað
vestur í fyrra til að skoða aðstæður.
Eiríks-saga sem fjársjóðskort
Frá Vínlandsferðum Leifs Eiríks-
sonar, Þorfinns Karlsefnis og fleiri
er mest sagt í Eiríks sögu rauða og
líka Grænlendingasögu, og lengi
efuðust menn um sannleiksgildi
þeirra. Ljóst var auðvitað að það
leið langur tími frá því ferðirnar
voru farnar og þar til um þær var
skrifað, og öllum ljóst að margt gat
hafa skolast til. Á fyrri hluta síð-
ustu aldar töldu margir að kannski
væru frásagnir um þessar ferðir
hreinn uppspuni, seinni tíma fólk
hefði bara getið sér þess til að það
tæki við enn eitt landið fyrir vest-
an Grænland. Þannig urðu deilur
um svonefnt „Vínlandskort“ harð-
vítugar, því að sumir töldu að það
gæti skorið úr um sannleiksgildi
þessara ferðalaga. Það var svo fyrir
50 árum, 1963 eða svo, að norskur
landkönnuður og ævintýramaður,
Helge Ingstad, ákvað að leita uppi
leifarnar af bækistöðvum Leifs
heppna, og nota frásagnir Eiríks
sögu sem nokkurs konar leiðarvísi,
eða fjársjóðskort. Þetta þótti mörg-
um „alvöru vísindamönnum“ al-
gerlega fráleitt, enda töldu flestir
að þótt einhver fótur kynni að hafa
verið fyrir því að sæfarendur hefðu
barið umrædda heimsálfu aug-
um á árunum í kringum 1000 þá
hlytu allar lýsingar á landsháttum
að hafa skolast mjög til á þeim kyn-
slóðum eða öldum sem liðu þar til
menn á Íslandi skráðu frásagnirn-
ar á skinn, einhvern tíma á 12. eða
13. öld.
Áherslan á minnið
En það merkilega gerðist að
Helge Ingstad, í samvinnu við
Kristján Eldjárn og fleira gott fólk,
fann búðir Leifs, hin svokölluðu
Leifshús sem er óyggjandi að finna
á norðurodda Nýfundnalands, þar
sem nú heitir L'Anse aux Meadows.
Og það út frá lýsingum Eiríks sögu.
Sem merkir auðvitað að þrátt fyrir
efasemdir manna um að slíkt
geti gerst þá hafði vitnisburður
Vínlandsfaranna um staðhætti þar
vestra varðveist næsta óbrenglaður
frá kynslóð til kynslóðar í tvær aldir
eða svo.
Þetta þykir okkur undarlegt nú,
og menn spyrja sig: hvað myndi
nútímafólk vita um það sem gerð-
ist fyrir svona tvö hundruð árum
ef við hefðum ekki ritaðar heimild-
ir? En þarna liggur auðvitað galdur-
inn: í samfélagi án ritmáls er allt
önnur áhersla lögð á minnið og því
beitt á öðruvísi og kerfisbundnari
hátt. Ungt fólk lærði um trúarbrögð
sín, goðsagnir og bakgrunn af hin-
um eldri, og sömuleiðis kvæði og
svo lög og reglur samfélagsins. Og
þannig hluti urðu menn að muna
rétt. Heimildir og frásagnir herma
að ungir, skýrir krakkar hafi bein-
línis verið uppfræddir af vitrum
öldungum; börnin látin læra kór-
rétt atriði eins og lög samfélagsins,
og frásagnir um til að mynda land-
nám; það var ekki síður mikilvægt –
það varð að vera ljóst hver átti hvaða
landsvæði – það var nokkurs konar
veðbók þjóðfélagsins. Og sama gilti
auðvitað um uppgötvanir á öðr-
um löndum. Mönnum vex kannski
í augum hvernig fólk fór að því að
læra svona margt, en reynslan sýnir
að þeir sem hafa þjálfað minni sitt
geta munað ótrúlegasta magn af
upplýsingum; í skákklúbbum um
allan heim eru menn sem kunna
utan að leik fyrir leik mörg þúsund
skákir, svo að hvergi skeikar. Og
sama gildir um samfélög sem langt
fram eftir öldum notuðust lítt við
ritmál; hjá nágrönnum okkar í Fær-
eyjum lifðu til skamms tíma menn
og konur um allar byggðirnar sem
kunnu óralöng sagnakvæði, og voru
forsöngvarar í færeyska dansinum;
sumir kunnu erindi sem skiptu tug-
um þúsunda. Gott nýlegt dæmi um
hvernig minnið víkur fyrir skráðum
heimildum er að fyrir svona tveim-
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
Vínlandsævintýri
Einar Kárason og Páll
Bergþórsson á fyrirlestri þess
síðarnefnda „Hann hefur leitað uppi
aðra staði vestanhafs sem hinar fornu
sagnir greina frá, og fundið þá flesta.“
Mynd Vigdís PÁlsdóttir
Vinsæl
ummæli
við fréttir DV í vikunni
„Málflutningur
Tryggva Þórs
Herbertssonar
er á svo lágu plani að hann
er vart svara verður – hann
er svo sem ekki eini hægri
maðurinn sem hefur misst út
úr sér eitthvað einkennilegt
nú undanfarið um ýmis mál,“
segir Hólmfríður Bjarnadóttir
um ummæli Tryggva Þórs
Herbertssonar, fyrrverandi
þingmanns Sjálfstæðisflokksins, um
Evu Joly. Eva var í viðtali í Kastljósi og
virtist það fara fyrir brjóstið á Tryggva.
„Af hverju er Kastljós að ýta undir öfga­
skoðanir? Hvað næst, ISIS?“
„Ég sá stúlku í
Línu Langsokk
búning. Á hana
voru málaðar freknur og hún
var með rauða hárkollu. Fyrir
hönd rauðhærðra freknu­
fésa þótti mér að mér vegið
og augljóst að stúlkan var að
ráðast að mér og mínum og
gera að háði og spotti,“
segir ólafur snædal um mynd
sem vakti talsverða athygli
á öskudaginn. Hún var af
starfsmanni Fríhafnarinnar í Leifsstöð
sem brá sér í gervi Tiger Woods. Hafði
starfsmaðurinn málað andlit sitt svart og
vildu sumir, en þó langt því frá allir, meina
að hann hefði gengið of langt.
„Eitthvað er
dómurinn
skrýtinn og
rangsnúinn, að skylda fórn­
arlambið að hafa samband
við gerandann er ekkert
annað en andlegar pyntingar
fyrir fórnarlambið og dóm­
stóllinn sem gaf út þennan
dóm ætti að fara í endur­
menntun í mannréttindum.“
Héðinn ó. skjaldarson um dóm
sem féll í Bretlandi sem vakti
talsverða athygli. Hún varðar
Natalie Allman, 29 ára móður í Bretlandi,
sem er skyldug samkvæmt dómi að hafa
samband við barnsföður sinn sem pyntaði
og reyndi að drepa hana fyrir framan
tveggja ára syni þeirra fyrir þremur árum.
„Það þyrfti að
ljósrita Helga í
Góu, það vantar
fleiri einstaklinga eins og
hann.“
Jórunn lísa Kjartansdóttir um
Helga Vilhjálmsson, oft kenndan
við sælgætisframleiðsluna Góu.
Helgi vill að bæjaryfirvöld í Hafnar­
firði svari því hvort hann fái að byggja
fjölbýlishús á Völlunum. Helgi hefur sagt
að hann vilji byggja íbúðir fyrir ungt fólk
og bent á að hækkun fasteignaverðs hafi
leitt til þess að yngri starfsmenn hans eigi
erfitt með að kaupa sína fyrstu eign.
11
16
8
11