Læknablaðið - 01.11.2016, Síða 42

514 LÆKNAblaðið 2016/102
Ö L D U N G A D E I L D
Stjórn Öldungadeildar
Magnús B. Einarson formaður, Þórarinn
Sveinsson ritari, Hörður Alfreðsson gjaldkeri,
Guðrún Agnarsdóttir, Kristrún Benediktsdóttir.
Öldungaráð
Bergþóra Ragnarsdóttir, Jón Hilmar Alfreðsson,
Sigurður E. Þorvaldsson, Snorri Ingimarsson,
Tryggvi Ásmundsson.
Umsjón síðu
Páll Ásmundsson
Vefsíða: http://innri.lis.is/oldungadeild-li
Texti og myndir:
Þórarinn E.
Sveinsson
Að morgni 20. dags septembermánaðar
hittumst við 24 Íslendingar á flugvellinum
í Glasgow-borg eftir vel heppnað morgun-
flug. Skotlands- og Orkneyjaferð hafin
undir styrkri stjórn Magnúsar Jónssonar
sagnfræðings. Fylgdi hann okkur út í milt
haustveðrið að fararskjóta okkar næstu
daga, nýjum rúmgóðum Man-langferðabíl.
Eftir að hafa heilsað bílstjóra okkar Steve
var haldið af stað í norðurátt á vit ævin-
týra. Söguferðin hafin.
Ekin var svokölluð vatnaleið, sú hin
sama sem Hákon gamli sigldi með yfir 100
skip sín árið 1262, til þess að tryggja yfir-
ráð Noregskonunga á svæðinu, en leiddi í
reynd til þess að Norðmenn misstu öll ítök
sín þar, á Suðureyjum og Mön, en héldu
þeim þó áfram á Orkneyjum fram á 16.
öld. Skýrði Magnús landnám norrænna
manna á svæðinu um leið og hann fór yfir
forsögu Skota. Áð var í þorpinu Luss við
Loch Lomond og þar skoðaður rúmlega
1000 ára gamall norrænn grafsteinn.
Víkingaöldin er talin hafa staðið yfir
í 283 ár, frá árinu 793, er víkingar gerðu
árás á klaustrið í Lindisfarne á Norðimbra-
landi til árins 1066, er Haraldur harðráði
féll við Stafnfurðubrú. Í sambandi við
þetta tímabil fór Magnús yfir sögu Ólafs
hvíta, herkonungs á Írlandi, eiginmanns
Auðar djúpúðgu, og Þorsteins rauðs sonar
þeirra, herkonungs á Skotlandi. Frá þeim
og Eysteini föður Rögnvalds á Mæri eru
komnir Orkneyjajarlar, en þáttur þeirra er
jafnframt mikill í landnámi Íslands.
Á víkingaöld var herfang víkinganna
ekki síst þrælataka. Herjuðu þeir í vest-
urátt til eyjanna og stranda Skotlands,
Írlands og Englands, þar sem íbúar voru
kristnir. Lærðist þeim fljótt hverjir voru
hátíðisdagar kristninnar. Einfaldaði það
þeim strandhöggið, tóku varnarlaust
fólkið og fluttu það til þrælasölu, oft í
Dyblinni á Írandi, sem þá var stærstur
þrælamarkaður í Evrópu. Skýrir þrælataka
og sala þessi að hluta til hve hratt Ísland
byggðist við landnámið.
Eyjan Skye
Fyrstu nóttina var gist á hótelinu Lochalsh
við eyjuna Skye, en hún var síðan heim-
sótt að morgni en jarðfræði hennar er
einstök og finnst þar að sögn elsta berg
jarðar. Er eyjan sögð hafa brotnað úr jaðri
fleka er rak frá Suðurpólnum og strandaði
við Skotlandsstrendur á meðan flekinn
hafi haldið áfram og myndað meginland
Norður-Ameríku. Á Skye eru staðanöfn
mörg af norrænum uppruna eins og víða
annars staðar á þessum slóðum. Við fall
Haralds harðráða 1066 tók Guðröður
krossfari gunnfána Haraldar, Landeyðuna,
til varðveislu og geymdi æ síðan. Frá
Guðröði eru komnar skoskar ættir, meðan
annars Mac- Leod ættin (klan), en Leod
er sama orðið og það íslenska, ljótur. Var
kastali þeirrar ættar, Donvegan-kastali,
heimsóttur en einn dýrgripa hans eru
silkifánaslitur, sem talin eru vera hluti
Landeyðunnar. Hafa slitrin verið aldurs-
greind og eru þau rúmlega 1000 ára
gömul, er kemur heim og saman við sögu
Haraldar harðráða, en hann hafði verið í
liði Væringja í Miklagarði í 15 ár í kring-
um árið 1000. Þá kemur ættin MacDonald
einnig víða við sögu, meðal annars á
Skye, en þessar ættir báðar eru að hluta til
norrænar. Þá var heimsóttur bústaður og
legstaður Floru MacDonald, en hún vann
það sér til frægðar að bjarga Bonnie Prince
Charlie, er gerði tilkall til ensku krúnunn-
ar. Eftir ósigur Skota gegn Englendingum
við Culloden 1746 smyglaði hún honum
úr landi dulbúnum sem þjónustustúlku
hennar, fyrst til Skye og þaðan komst
hann til Frakklands. Þá var byggðasafn á
Skye skoðað er líkist í reynd mjög íslensku
safni hvað tæki og tól varðar.
Á þriðja degi var ekið frá Skye til
hafnarborgarinnar Thurso (Þórsár). Á
leiðinni þangað yfir skosku Hálöndin var
stoppað við Eilean Donan-kastala, sem
er einskonar einkennismynd Skotlands.
Athygli vakti hvað skógrækt var mikil
á skosku heiðunum, er annars minntu
mikið á íslensk heiðarlönd. Er komið var
norður á Katanes breyttist ásýnd nátt-
úrunnar, varla sjáanleg tré frekar en á
Orkneyjum. Skógar hafa greinilega verið
snemma ruddir og landið tekið til beitar
og akuryrkju. Norrænir menn munu hafa
hafið landnám sitt hér um 800, en fyrir
Ferð Öldungadeildar LÍ til Skotlands
og Orkneyja 20.-29. september 2016