Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.1995, Blaðsíða 13

Hildur Helgadóttir, Rudolf Adolfsson, Erna Einarsdóttir, Kristín Gunnarsdóttir og Erna Hrefna Sveinsdóttir

Áfallah jálparþjónusta
Borgarspítalans
Á undanförnum vikum og mánuðum hefur hugtakið áfallahjálp oftsinnis verið nefnt ífjöl-
miðlum og rœtt manna á meðal. Hugtak sem var nánast óþekkt nema í þröngum hópi fag-
fólks og björgunarsveita er nú á allra vörum. Það er vel, en það kallar jafnframt á skil-
greiningu á því hvað áfallahjálp er, í hverju slík hjálpfelst og hver tilgangur hennar er.
I þessari grein verður leitast við að varpa Ijósi á livernig og hvenœr áfallahjálp er
veitt, í hvaða tilgangi, hverjir koma að slíkri aðstoð, hvenœr henni lýkur og annars konar
vinna tekur við. Við skoðum það fyrirbæri sem verið er að fyrirbyggja með því að veita
áfallahjálp, en það er áfallahugsýki (Post Traumatic Stress Disorder).
Við leiðum lesandann inn á vettvang hjálparstarfsins með því að nota dœmi frá þeirri
aðstoð sem veitt var í kjölfar snjóflóðanna í Sáðavík. Að lokum skoðum við þátt
hjúkrunarfrœðinga í áfallalijálp m.t.t. menntunar þeirra og e.ðlis hjúkrunarstarfsins.
Greinarhöfundar hafa mismunandi bakgrunn á sviði áfallahjálpar úr störfum sínum
sem hjúkrunarfrœðingar. Þeir eiga það allir sameiginlegt að hafa ko?nið að hjálpar-
starfinu á Vestfjörðum í janúar sl. á einn eða annan hátt.
Höfundar greinarinnar
starfa ailir á
Borgarspítalanmn. Hildur
Helgadóttir og Erna
Einarsdóttir eru hjúkrunar-
frainkvæmdastjórar, Rudolf
Adolfsson er deildarstjóri
dagdeildar geðdeildar í
Templarahöll, Kristín
Gunnarsdóttir deildarstjóri
gjörgæsludeildar og Erna
Hrefna Sveinsdóttir
hjúkrunarfræðingur á
slysadeild.
Hva& er áfallahjálp (ekki)?
Orðið ófallahjálp hefur í nokkur ár verið notað yfir
norska hugtakið „katastrofe psykiatri” en Norðmenn
standa mjög framarlega á þessum vettvangi. Áfallahjólp
byggir á vitneskju um eðlileg viðbrögð einstaklinga og
hópa við alvarlegum áföllum, sem valda sólrænu umróti
og streituviðbrögðum hjá þeim sem hlut eiga að máli.
Áfallahjálp miðar að því að fyrirbyggja alvarleg og lang-
vinn sálræn eftirköst í kjölfar áfalla af ýmsum toga. Það
sem einkum einkennir slík áföll er hversu óvænt þau eru
og án fyrirboða. I*au eru skammvinn, kröftug og við-
brögð þolenda einkennast af skelfingu og hjálparleysi.
Dæmi um slík áföll eru náttúruhamfarir, slys, það að
verða vitni að voveiflegum dauða, koma að slysstað,
lenda í gíslatöku eða upplifa aðsteðjandi hættu sem ógnar
líí'i viðkomandi eða nánustu fjölskyldu. Áfallahjálp er
forvarnarstarf með það eina markmið að fyrirbyggja
alvarleg, langvinn eftirköst sálrænna áfalla. Hjálpin er
afmörkuð, fylgir ákveðnu ferli og felur í sér þá ábyrgð að
þeir sem hana veita aíbendi öðrum framhaldsvinnuna
þegar búið er að skima þá einstaklinga sem eru í hættu að
fó óeðlileg geðræn einkenni sem þurfa lengri meðferð.
Áfallahjólp má skipta í sálræna skyndihjólp og kerfis-
bundna tilfinningalega úrvinnslu. Áfallahjálp er ekki
sorgarúrvinnsla, handleiðsla, sólgæsla, meðferð eða
stuðningur við starfsfólk.
Bakgrunnur
Áfallahjálp hefur vissulega verið veitt með ýmsu inóti í
tengslum við voveiflega atburði þó aðstoðin hafi ekki
verið skilgreind og skipulögð með formlegum hætti. A
Borgarspítalanum hefur ófallahjálp verið veitt um langa
hríð, sérstaklega á slysadeild og gjörgæsludeild, án þess
að starfið hafi verið kallað sínu rétta nal’ni eða gefinn sá
gaumur sem því ber. Um síðustu áramót var tekin sú
ókvörðun innan hjúkrunarstjórnar Borgarspítalans að
gera úttekt á raunverulegri þörf fyrir skipulagða áfalla-
hjálparþjónustu á vegum spítalans. Þetta var gert ekki
síst vegna fjölda ábendinga frá hjúkrunarfræðingum á
slysadeild spítalans. Rudolf Adolfsson, geðhjúkrunar-
fræðingur og deildarstjóri dagdeildar geðdeildar í
Templárahöll, var fenginn til að sinna þessu verkefni
sérstaklega, halda nákvæma skrá yfir starfið og skila
skýrslu um umfangið 1. maí 1995. Verkefnin eru nú
þegar orðin fjölmörg í tengslum við slys, sjálfsvíg og
björgunarstörf. Þau hafa snúist um hjálp við eftirlifend-
ur, slysavalda, sjónarvotta, björgunarmenn og starfsfólk
spítalans. Rudolf hefur sinnt þessum verkefnum ýmist
einn eða í samstarfi við hjúkrunarfræðinga og sjúkra-
húspresta. Tilviljun réði því að atburðirnir í Súðavík
gerðust daginn eftir að verkefnið hófst fonnlega og ein-
kenndu starfið framan af. Það er hins vegar ljóst að hin
daglegu verkefni sem fylgja bráðahlutverki spítalans eru
fjölmörg og brýn.
Hugmyndal'ræði þeirrar áfallahjálpar sein Borgar-
spítalinn býður, er að miklu leyti sniðin að norskri fyrir-
mynd. Eins og áður hefur komið fram eru Norðmenn
mjög framarlega í áfallahjálp og þangað hafa íslendingar
sótt sérþekkinguna að mestu leyti. Þar hefur áfallahjólp
verið kennd á háskólastigi í 20 ár og gildi hennar sem for-
TIMARIT HJUKRUNARFRÆÐINGA 2.-3. tbl. 71 árg. 1995
61