Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.1995, Blaðsíða 14

varnarstarfs löngu viðurkennt. Á síðustu árum hefur
Borgarspítahnn í samvinnu við Rauða kross Islands
staðið l'yrir þremur mjög fjölsóttum námsstefnum um
áfallahjálp og fengið til liðs við sig norska geðlækninn
Steinar Ersland. Hann hlaut sína eldskírn í áfallahjálp-
arstarfi í kjölfar þess er olíuborpallinum Alexander
Kjelland hvolfdi úti fyrir ströndum Noregs áriðl980 með
skelfilegum afleiðingum.
Hér á landi hafa nokkrir aðilar verið í forsvari fyrir
þróun áfallahjálparstarfs. Má þar nefna Sigmund Sigfús-
son, geðlækni, sjúkrahúspresta Borgarspítalans; séra
Sigfinn Þorleifsson og séra Birgi Ásgeirsson og hjónin
Borghildi Einarsdóttur, geðlækni og Rudolf Adolfsson,
geðhjúkrunarfræðing. Þau hjón hafa verið frumkvöðlar í
að veita og kenna áíallahjálp. Þau hafa umtalsverða
reynslu á þessu sviði í kjölfar ýmissa atburða víða um
land á síðustu fjórum árum. Þau hafa haldið fjölmörg
námskeið fyrir heilbrigðisstarfsfólk á höfuðborgarsvæð-
inu og víðar. Þau héldu námskeið fyrir lækna og hjúkr-
unarfræðinga á ísafirði sl. haust sem kom sér vel þegar
snjóflóðin féllu á Súðavík. Ágúst Oddsson, héraðslæknir
Vestfjarða, hefur um nokkurt skeið verið samstarfsmaður
þeirra Borghildar og Rudolfs og hefur bæði með þeim og
einn veitt áfallahjálp. Ágúst óskaði eftir liðsauka frá
Reykjavík til að veita áfallahjálp nokkrum klukkustund-
um eftir að snjóflóðið féll á Súðavíkló. janúar sl. Að
skipulagi þess starfs verður komið nánar síðar.
Hverjir veita áfallahjálp?
Afallahjálp krefst þess fyrst og fremst að sá sem veitir
hana hafi þekkingu og reynslu í mannlegum samskiptum
og kunni skil á eðlilegum, sterkum viðbrögðum í kjölfar
áfalla. Viðkomandi þarf að vera yfirvegaður, útsjónar-
samur, nærgætinn, hlýr og þolinmóður. Hann þarf að
þola að vera nærri þeim sem líður illa og þekkja eigin
takmörk. Auk þess þarf sá sem veitir áfallahjálp að hafa
úthald til að vera í sviðsljósinu án þess að ofmetnast eða
missa sjónar á verkefninu. Algengast, og að okkar mati
heppilegast, er að viðkomandi sé hjúkrunarfræðingur,
læknir, prestur eða sálfræðingur. Þessar starfsstéttir sáu
um áfallahjálparstarfið á ísafirði undir forystu héraðs-
læknis Vestfjarða.
Hverjir fá áfallahjálp?
Einn af hornsteinum árangursríkrar áfallahjálpar er að
ná sem fyrst til allra þeirra sem líklegt er að upplifi sterk
sálræn viðhrögð í kjölfar áfalls. Til þessa hóps heyra
eftirlifendur, nánustu aðstandendur, sjónarvottar,
björgunarfólk, stjórnendur aðgerða á vettvangi,
yfirmenn í byggðarlagi og heilbrigðisstarfsfólk sem að
atburðinum kemur. Þeir sem hjargast naumlega og Jieir
sem missa sina nánustu Jmrfa 1 upphafi annars konar
aðstoð en hinir sem eru í hjörgunar- og skipulagsstarfi.
Hvernig er áfallahjálp veitt?
Líkja má hugmyndafræði áfallahjálpar við skilgreiningu
Henderson (1964) á hjúkrun en þar segir að hlutverk
hjúkrunarfræðingsins sé að aðstoða skjólstæðinginn við
að uppfylla grundvallarþarfir sínar enda skorti hann til
þess kraft, þekkingu eða vilja.
Að sjálfsögðu hefur líkamleg aðhlynning alltaf for-
gang. Líkamlegum meiðslum eða lífshættulegum afleiðing-
um áfallsins er sinnt áður en sálræn skyndihjálp er veitt.
Slík aðhlynning veitir góða möguleika á að nálgast við-
komandi og meta sálrænt ástand.
A. Sálrœn skyndihjálp.
Sálræn skyndihjálp felst í að hjálparaðili verður að
vilja og þora að vera nálægt þeim sem ghmir við vanlíðan,
reiði, hræðslu og sorg. Sá sem veitir sálræna skyndihjálp
Jjarf að þekkja hinar ýmsu myndir sem viðbrögð við sál-
rænum áföllum taka á sig og geta fumlaust veitt fyrstu
hjálp. Aðstoðin felst í nálægð, að vera til reiðu, ldusta,
leiða saman fjölskyldumeðlimi og tryggja öryggi. Á þessu
stigi þarf að huga að frumþörfum, s.s. fæði, kla-ði og
skjóli auk þess að vernda Jiolendur fyrir forvitnum veg-
farendum og ágengni fjölmiðla. Hjálparaðili leysir úr
nauðsynlegum viðfangsefnum sem lúta t.d. að flutningi og
skoðun látinna, undirbúningi kistulagninga og útfara og
viðtölum við syrgjendur sem eru af einhverjum ástæðum
fjarri atburðarásinnil Oryggi og fumleysi í athöfnum
ásamt nálægð og snertingu er besti stuðningurinn.
I kjölfar Súðavíkursnjóflóðanna var öflu ofangreindu
sinnt á sjúkrahúsinu á ísafirði. Auk þess var tekið á móti
Jieim sem leituðu til sjúkrahússins vegna vanhðanar eftir
erfiða reynslu.
Sálræn skyndihjálp er veitt á vettvangi í víðri nterk-
ingu Jiess orðs. Vettvangur getur verið slysstaður, slysa-
deild eða tilgreindur staður eins og Fjórðungssjúkrahúsið
á Isafirði var eftir snjóflóðin.
B. Tilfinningaleg úrvinnsla (psychological debriejing)
Annar hluti áfallahjálpar, sem nýtist bæði gagnvart
þolendum, björgunarsveitarmönnum, sjónarvottum og
viðkoinandi yfirvöldum, er annars eðlis en sálræna
skyndihjálpin. Þetta eru svonefndir úrvinnslufundir
(critical incident stress debriefing) (Lewis, 1993; Mitchell,
1983; Rubin, 1990). Þessir fundir eiga helst að vera fyrir
u.Ji.b. 12-14 manns. Á Isafirði urðu þeir oft mjög stórir,
allt að 40 manns.
Fundunum stjórna tveir aðilar þar sem annar gegnir
hlutverki hópstjóra en hinn er til aðstoðar og grípur inn í
eftir þörfum. Aðstoðarmaðurinn sinnir m.a. þeim sem
hður illa og kunna að þurfa að yfirgefa fundinn um
stund. Markmið þessara funda er að gefa fundarmönnum
tækifæri til að orða hugsanir sínar, tilfinningar og við-
hrögð. Það er ekki gert til að gagnrýna Jiað sem gert var
eða leggja mat á hvernig til tókst, heldur leiða menn í
62
TIMARIT II.IUKRUNARFRÆÐINGA 2.-3. thl. 71 árg. 1995