Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.1995, Blaðsíða 15

gegnum atburðarásina og undirstrika að allar tilfinningar
eru eðlilegar. Pátttakendur fá staðfestingu á að þeir eru
ekki einir í sinni upplifun. Þannig fjarlægjast þeir at-
burðina og geta horft á þá sem heild og lífsreynslu sem
nýtist á jákvæðan hátt. Ef vel tekst til myndast samkennd
í hópnum og menn fara með þá vissu að þeir séu mann-
legir og hafi eðlilegar tilfinningar. Sé þessari íhlutun ekki
beitt þá er víst að einhverjir munu ævilangt finna fyrir
streituviðbrögðum sem þeir geta hvorki stjórnað né skýrt
(Rubin, 1990). Sumir geta ekki farið aftur að leita eða
sinna fyrri störfum. Aðrir verða fyrir áfaUi mörgum ár-
um síðar sem vekur upp gamlar óþægilegar minningar og
tilfinningar.
Ekki er unnt að fyrirbyggja langvinn streituviðbrögð
hjá öllum með úrvinnslu sem þessari. Hins vegar fær fag-
fólkið tækifæri til að finna þá sem eru næmir fyrir slíku
og þátttakendur fá upplýsingar um möguleg lirræði ef um
langvarandi vanlíðan er að ræða. Oft gera vanlíðan,
breytingar á hegðun og ýmsir líkamlegir kvillar vart við
sig liingu eftir áfallið og viðkomandi tengir oft einkennin
þessari reynslu. Hópúrvinnsla dregur úr Hkum á sHkum
viðbrögðum sem annars gæti reynst torvelt að meðhöndla
og getur orðið einstaklingnum og samfélaginu dýrt.
Misjafnt er hversu margir fundir eru haldnir með
hverjum hópi, en oftast eru þeir 1-4. Það fer eftir eðli og
styrk áfallsins og aðstæðum liverju sinni. Stnndum koma
björgunarmenn úr mörgum sveitarfélögum og Jmrfa að
hverfa sem fyrst heim. Eins nöturlegt og það lcann að
virðast, J)á vann óveðrið sem geisaði á Vestfjörðum eftir
snjóflóðin með okkur í þessu tilUti. Björgunarmenn voru
veðurtepptir á ísafirði og komust hvergi J)ó verkefni biðu
heima fyrir. Því var unnt að skipuleggja fundi fyrstu
sólarhringana og ná öllum saman. Þeir sem hurfu fljótt af
vettvangi fengu sína fundi síðar. Um mikilvægi tíma-
setningar fyrir úrvinnslufundi er lítið vitað að öðru leyti
en því að eftir J)ví sem lengra líður frá áfalli minnka lík-
urnar á að ná til allra sem hlut eiga að máli.
Hvað tekur við?
Þegar fyrstu hjálp á vettvangi er lokið er eftirmeðferð í
höndum heilbrigðisstarfsfólks á viðkomandi stað, sem
síðan leitar ráðgjafar hjá sérfróðum aðilum eftir þörfum
og vísar þeint áfram sem þurfa sérhæfða aðstoð. Venjan
er að halda 1-4 viðtöl eða hópfundi fyrir fóllc sem fær
áfallahjálp í tengslum við slysadeildina eða aðrar deildir
spítalans. Ef í ljós kemur að einstaklingar eða hópar
þurfa á meiri aðstoð að halda ber hjálparaðilanum að
vísa máhnu til viðeigandi fagfólks.
Eftirmeðferð hefur verið með tvennu móti hvað Súð-
víkinga varðar. Annars vegar tók starfsfólk heilsu-
gæslunnar á Isafirði við þegar áfallahjálparhóparnir úr
Reykjavík fóru heim og hins vegar tóku nokkrir aðilar úr
þeim hópi að sér að vísa þeim Súðvíkingum, sem fluttust
til Reykjavíkur, til viðeigandi fagfólks úr röðum geð-
lækna og sálfræðinga. Einn úr okkar hópi (Rudolf) hefur
fylgt eftir nokkruin einstaklingum sem óskuðu J)ess sér-
staklega að J)urfa ekki að skipta um hjálparaðila. Þegar
|>etta er ritað er engan veginn séð fyrir endann á J)essu
hjálparstarfi þar sem fjöldi þeirra sem tilheyrðu áhættu-
hópum var á bilinu 600-700 manns, snjóflóðahætta var
vikum saman á Vestfjörðum og reyndar víðar á landinu
og afleiðingar þessa hörmulega slyss eru engan veginn til
lykta leiddar. Þess má geta að héraðslæknir Vestfjarða
hefur fengið vilyrði heilbrigðisráðherra fyrir sérstakri
fjárveitingu til rannsóknarverkefnis á afdrifum J)essa
hóps.
Áfallahugsýki
AfaHahugsýki er þýðing á enska hugtakinu Post Tramn-
atic Stress Disorder sem hefur lengi verið lýst sem afleið-
ingu sálrænna áfalla einkum vegna ófriðar, s.s. Víetnam-
stríðsins, og í tengslum við eftirlifendur úr útrýmingar-
búðum nasista. Afallahugsýki er sjúklegt ástand sem
skapast vegna langvarandi streituviðbragða í kjölfar
áfalls sem einstaklingurinn er ófær um að vinna úr án
aðstoðar (Parkinson, 1993). Venjuleg bjargráð einstakl-
ingsins duga J)ar ekki til.
Meðal áhættuþátta fyrir áfallahugsýki er veruleg
ógnun, t.d. alvarleg Hfshætta, langvinnt hættuástand,
endurtekin hætta með stuttu millibiH, vissa um að láta
lífið eða naumleg björgun, nálægð við látna og björgun
barna, vina og ættingja (Lewis, 1993). Einkenni áfalla-
hugsýki eru margvísleg og má J)ar nefna endurupplifun
áfallsins í svefni og vöku, að forðast áreiti sem tengist
áfallinu, doði og sinnuleysi, taugaveiklun, Jnmglyndi og
truflað hugarstarf. Meðferð áfallahugsýki er fyrst og
fremst í höndum sérfræðinga og felst í viðtals- og lyfja-
meðferð við hinum djúpstæðu geðrænu einkennum sem
hafa náð að J)róast vegna ófuUnægjandi úrvinnslu.
Þeir sem J)jást af áfallahugsýki lenda gjarnan á
þvælingi um heilbrigðiskerfið vegna óljósra líkamlegra
kvartana, svefntruflana, misnotkunar áfengis eða
annarra vímuefna. Þá er hætta á að einkenni séu
meðhöndluð án þess að orsökin sé ljós og lagt sé út í
dýrar og erfiðar rannsóknir, lyfjagjöf og aðra meðferð
sem læknar ekki hina raunverulegu orsök.
Skipulag Borgarspítalans
AfaUahjálp er veitt á Borgarspítalanum daglega. Þeir sem
veita þessa hjálp eru hjúkrunarfræðingar, sjúkrahús-
prestar og geðlæknar. Þessi hjálp er hluti af bráðaþjón-
ustu spítalans og er í stöðugri endurskoðun og þróun.
Afallahjálp utan spítalans er nýrra verkefni sem hefur á
útmánuðum þessa árs verið skipulögð nákvæmlega, ekki
síst í ljósi þeirrar reynslu sem starfið á Vestfjörðum veitti
okkur.
Þegar Almannavarnir óskuðu eftir að Rudolf Adolfs-
son færi td Súðavíkur með áfaUahjálparhóp var ekki til
nákvæm áætlun um hvernig ætti að bregðast við shkri
bón. Hins vegar tókst, á einni klukkustund, að kalla
TIMAIiIT IIJUKIiUNARFRÆÐINGA 2.-3. tbl. 71 úrg. I'J95
63