Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2000, Blaðsíða 19

Upplýsingasöfnun
Þegar einhver óskar eftir neyðargetnaðarvörn þarf að afla
upplýsinga um ýmis atriði eins og tafla 1 sýnir. Veita þarf
einstaklingsmiðaða fræðslu og ráðgjöf um aðferðina og
fleiri atriði sem nauðsynlegt getur reynst að fræða um á
sama tíma. Þegar slík þjónusta er veitt ungmennum þarf
að taka mið af sérþörfum þeirra. Þau þurfa að finna að
þau séu velkomin, borin sé virðing fyrir þeim, hlustað sé á
þau, þeim gefinn nægur tími og að trúnaðar sé gætt
(Sóley S. Bender, 1999a).
Tafla 1. Upplýsingasöfnun
Aldur
Síðustu samfarir
Síðustu blæðingar
Fast samband eða ekki
Fyrri notkun neyðargetnaðarvarnar
Núverandi notkun getnaðarvarna
Ráðgjafi, sem fær til sín stúlku vegna neyðargetnaðar-
varnar, þarf að hafa í huga að hún er oftast miður sín yfir
því að þetta hafi gerst og er áhyggjufull út af hugsanlegri
þungun. Það er ekkert tilhlökkunarefni að þurfa að segja
einhverjum frá persónulegri kynlífsreynslu sem viðkomandi
vill kannski helst gleyma. Eru þessir tilfinningalegu þættir
hafðir í huga við ráðgjöfina. Ef stúlka er óörugg með sjálfa
sig þarf að skoða viðhorf hennar til kynlífsins. Ef til vill þarf
að styrkja hana svo að hún standist kynferðislegan
þrýsting.
Lögð er áhersla á það í starfi ráðgjafa FKB í Hinu
húsinu að fá upplýsingar um aldur, hve langt er liðið frá
síðustu kynmökum, síðustu blæðingar, hvort stúlkan er í
föstu sambandi eða ekki, fyrri notkun neyðargetnaðar-
varnar og núverandi notkun getnaðarvarna. Þegar ung
stúlka þarf á neyðargetnaðarvörn að halda er hún spurð
að aldri í þeim tilgangi að ræða um hlut foreldra. Ef hún er
yngri en 16 ára er hún innt eftir þvf hvort foreldrar hennar
viti um það að hún sé byrjuð að hafa kynmök og hún hvött
til þess að ræða það í góðu tómi við foreldra sína.
Jafnframt greinir ráðgjafi frá því að hann muni ekki hafa
samband við foreldra heldur er stúlkunni ráðlagt að finna til
þess hentugan tíma. Athuga þarf hversu langt er liðið
síðan hún hafði kynmök því gefa þarf neyðargetnaðar-
vörnina sem fyrst og ekki síðar en 3 sólarhringum eftir
samfarir. Spurt er um hvenær stúlkan hafi síðast haft
blæðingar til þess að ganga úr skugga um að hún sé ekki
þegar orðin þunguð. Að auki er spurt hvort hún sé í föstu
sambandi því þá má vænta þess að pilturinn sé virkari
þátttakandi og hægt sé þá að leggja áherslu á hlut hans í
notkun getnaðarvarna. Spurt er um fyrri notkun getnaðar-
varna til að vita um reynslu stúlkunnar og hvaða fræðsla
sé viðeigandi um notkun öruggra getnaðarvarna. Grennsl-
ast er fyrir um notkun getnaðarvarna við þessar samfarir til
að skoða hvað fór úrskeiðis og hvað þyrfti að fræða um
varðandi þá getnaðarvörn. Ef þau koma bæði er athugað
hver hlutur hvors þeirra er í notkun getnaðarvarna.
Skiptar skoðanir eru um frábendingar (contrain-
dikasjónir) varðandi notkun neyðargetnaðarvarnar. Lækn-
isfræðileg ráðgjafarnefnd Alþjóðasamtaka um fjölskyldu-
áætlun telur ekki nauðsynlegt að meta heilsufarsþætti eins
og gert er þegar pillan er gefin þar sem lyfið hefur áhrif í
stuttan tíma (IMAR, 1995). Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
telur aðeins vera um eina algjöra frábendingu lyfsins að
ræða en það er þegar þungun er til staðar (WHO, 1998).
Fræðsla og ráðgjöf
Fræðsla og ráðgjöf um getnaðarvarnir eru samofnir þættir.
í hverju tilviki er metið hvaða fræðsla og ráðgjöf er
nauðsynleg. Nokkur grundvallaratriði (tafla 2) er mikilvægt
að skoða með þeim sem óska eftir neyðargetnaðarvörn.
Tafla 2. Fræðsla og ráðgjöf
Neyðargetnaðarvörn:
- Verkun
- Notkun
- Aukaverkanir
- Tíðablæðingar
- Þungunarpróf
Kynsjúkdómar
Öruggar getnaðarvarnir
Þegar stúlka fær neyðargetnaðarvörn er farið yfir helstu
atriði sem að vörninni lúta, þ.e. verkun, notkun, aukaverk-
anir og þungunarpróf ef blæðingar hefjast ekki á eðlilegum
tíma. Hér er stuðst við svokallað HLUSTA-líkan (Rinehart,
Rudy og Drennan, 1998). Eins og áður er getið er verkun
neyðargetnaðarvarnar talin mismunandi eftir því hvar
stúlkan er stödd í tíðahringnum og það útskýrt fyrir henni.
Leiðbeina þarf stúlkunni um notkun neyðargetnaðar-
varnarinnar, hvenær hún skuli taka inn fyrri tvær töflurnar
þannig að síðari tvær töflurnar séu teknar inn á hentugum
tíma fyrir hana því að 12 tímar eiga að líða milli pillutök-
unnar. Ef stúlkan kastar upp innan einnar klukkustundar
frá pillutöku er henni ráðlagt að fá viðbótarskammt og
jafnvel nota lyf við ógleði (IMAÞ, 1995). Það er einnig
mikilvægt að láta stúlkuna vita að þótt hún taki neyðar-
getnaðarvörn sé hún ekki þar með örugg út það tímabil.
Gætt hefur misskilnings gagnvart þessu atriði og því er
mikilvægt að greina frá því að ef hún hefur samfarir aftur í
þessum tíðahring muni þessi neyðargetnaðarvörn ekki
veita henni vernd gegn þungun. Eins þarf að segja stúlk-
143
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 76. árg. 2000