Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2000, Blaðsíða 17

Sóley S. Bender
lektor við hjúkrunarfræðideild Háskóla Islands
Neyðargetnaðarvörn:
tGíímk i/iáIquia.
Inngangur
í þessari grein er fjallað á klínískan hátt um neyðar-
getnaðarvörn og hvernig hjúkrunarfræðingar, Ijósmæður
og aðrir geta staðið að fræðslu og ráðgjöf um þessa
aðferð. Styðst höfundur þar einkum við leiðbeiningar frá
Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni og Alþjóðasamtökum
um fjölskylduáætlun. Auk þess styðst höfundur við fimm
ára starfsreynslu sem ráðgjafi Fræðslusamtaka um kynlíf
og barneignir (FKB) í Hinu húsinu.
Það þykir kannski sérkennilegt að fjalla svo ítarlega um
lyf sem sumir telja að eigi að afgreiða yfir búðarborðið í
lyfjaverslunum. Ég lít hins vegar svo á að þegar
kona/stúlka leitar til ráðgjafa út af neyðargetnaðarvörn sé
það kærkomið tækifæri til að veita fræðslu og ráðgjöf um
þá getnaðarvörn og jafnframt aðra þætti. Oft þarf
konan/stúlkan öruggar getnaðarvarnir. Iðulega gætir
margs konar misskilnings um getnaðarvarnir og neyðar-
getnaðarvörn og á honum þarf að taka. Eins vill stundum
gleymast að ef konan/stúlkan er að fá neyðargetnaðarvörn
hefur hún ef til vill tekið áhættu varðandi kynsjúkdómasmit.
Þess vegna þarf gjarnan að minnast á varnir gegn
kynsjúkdómum. Ráðgjafinn metur jafnóðum hversu mikla
fræðslu hver og einn þarf eða vill því sumir kæra sig ekki
um upplýsingar umfram neyðargetnaðarvörnina. Mikilvægt
er því að haga ráðgjöfinni eftir þörfum hvers og eins.
Notkun neyðargetnaðarvarnar
Fllutverk neyðargetnaðarvarnar er að koma í veg fyrir
óvelkomna þungun. Hér á landi er þungun meðal stúlkna
yngri en 20 ára mun algengari en á öðrum Norðurlöndum.
Flestar konur, sem fara í fóstureyðingu hér á landi, eru á
aldrinum 15-24 ára. Fóstureyðingum hefur stöðugt fjölgað
í aldurshópnum 15-19 ára og frá árinu 1996 er hún orðin
hærri en á hinum Norðurlöndunum. Tíðni fóstureyðinga á
1000 konur yngri en 20 ára var 10,2 í Finnlandi árið 1997,
15,9 í Danmörku árið 1996, 17,8 í Svíþjóð 1997, 18,7 í
Noregi 1998 og 24,1 á íslandi 1998 (Landlæknis-
embættið, 1999; Gissler, 1999). Rannsókn höfundar sýndi
að fæst ungmenni ætla sér að eignast barn á unga aldri
(Sóley S. Bender, 1999b).
Fram hefur komið í rannsóknum að konur mundu
fremur velja þann kost að koma í veg fyrir óvelkomna
þungun heldur en að fara í fóstureyðingu ef þær hefðu um
annað hvort að velja. Notkun neyðargetnaðarvarnar er
margfalt einfaldari og betri kostur heldur en fóstureyðing.
Auk þess er hún miklu ódýrari. Það er því mikilvægt að
gefa konu/stúlku kost á að nota neyðargetnaðarvörn.
Könnun, sem gerð var í Bretlandi árið 1993, sýndi að 93%
kvenna, sem voru að fara í fóstureyðingu í Leeds, vildu
heldur hafa notað neyðargetnaðarvörn ef þess hefði verið
nokkur kostur (Þappenheim, 1995).
Sóley S. Bender lauk MS-prófi í
fjölskylduáætlun frá University of
Minnesota í Bandaríkjunum árið
1983. Hún er lektor við hjúkrunar-
fræðideild Háskóla íslands, stoð-
hjúkrunarfræðingur á móttökudeild
kvenna á kvennadeild Land-
spítalans - háskólasjúkrahúss og
ráðgjafi Fræðslusamtaka um kynlff
og barneignir (FKB). Stóð hún að
stofnun FKB árið 1992, hefur verið formaður þeirra frá
1992-2000 og sótt Evrópuþing Alþjóðasamtaka um
fjölskylduáætlun sl. 10 ár.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 76. árg. 2000
141