Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2000, Blaðsíða 21

Dr. Helga Jónsdóttir
dósent við hjúkrunarfræðideild Háskóla Islands
kjúk.YunA'fjYœð'uíAA. '(YAw-tíðAYmnAY'
Útdráttur
í þessari grein er fjallað um breytingar á áherslum í mennt-
un hjúkrunarfræðinga í Ijósi nýrra aðstæðna í íslensku
samfélagi. Lögð er áhersla á undirbúning nemenda fyrir
störf í síbreytilegum heimi, undirbúning þeirra fyrir að feta
nýjar slóðir sem hjúkrunarfræðingar og um beyttar þarfir
fyrir hjúkrun. Því er haldið fram að menntun hjúkrunar-
fræðinga sé ekki einangrað fyrirbæri innan menntastofnana
heldur sé menntunin á ábyrgð allra hjúkrunarfræðinga.
Inngangur
Þörfin fyrir haldgóða menntun hefur verið baráttumál
íslenskra hjúkrunarfræðinga frá upphafi vega. Fyrir um 30
árum báru þeir gæfu til þess að ákveða að menntun þeirra
væri best borgið á vegum háskóla. Vaxandi áhersla á fræði-
lega þekkingu og vísindaleg vinnubrögð krefst þess að
hjúkrunarnám sé grundvallað á akademískum forsendum. Á
íslandi hefur þróun hjúkrunarmenntunar síðastliðna áratugi
verið ör og samhliða henni hefur þekkingarsköpun íslenskra
hjúkrunarfræðinga verið veruleg. í þessari grein ætla ég að
velta fyrir mér menntun hjúkrunarfræðinga framtíðarinnar.
Mér finnst viðfangsefnið stórt og fjölþætt og takmarka mig
að nokkru við það svið hjúkrunar sem stendur mér næst en
það er sjúkrahjúkrun fullorðinna. Þessi umfjöllun endur-
speglar einnig áherslur sem fram hafa komið í samskiptum
mínum við hjúkrunarfræðinga á undanförnum árum. Ekkert
er vikið að framhaldsnámi í hjúkrunarfræði en það vex nú
óðfluga og má vænta mikilla áhrifa þess á hjúkrunar-
þjónustuna á íslandi í náinni framtíð. Árið 1995 birti Kristín
Björnsdóttir grein í þessu tímariti undir heitinu Menntun
hjúkrunarfræðinga framtíðarinnar. Tel ég mig taka upp þráð-
inn þar sem Kristín lét hann niður falla þó svo að hennar
umfjöllun sé enn mikilvæg í umræðu um menntun hjúkr-
unarfræðinga sem ég vona að haldi áfram að vera eitt af
mikilvægustu umfjöllunarefnum hjúkrunarfræðinga.
í upphafi vil ég leggja áherslu á að menntun hjúkrunar-
fræðinga er á ábyrgð allra hjúkrunarfræðinga. Hver og einn
hjúkrunarfræðingur er ekki einungis ábyrgur fyrir sí- og
framhaldsmenntun sinni heldur hefur hann einnig hlutverk
við að leiðbeina nemendum í hjúkrunarfræði. Sú leiðbein-
ing getur verið með ýmsu móti, s.s. sem leiðbeinandi í
klínísku námi, sem samstarfsmaður í sumarvinnu og sem
þátttakandi í stefnumótun um menntunarmál. Þannig fer
því fjarri að menntun hjúkrunarfræðinga fari einvörðungu
fram í tilheyrandi menntastofnunum. Þáttur heilbrigðis-
stofnana er gífurlega stór og hafa aðstæður á heilbrigðis-
stofnunum mikil áhrif á það hvers konar hjúkrunarnám
hægt er að veita. Mikilla breytinga er þar að vænta á
næstu mánuðum og árum. Einnig er breytinga að vænta á
skipulagi heilbrigðisþjónustunnar. Mikilvægt er að reyna að
átta sig á því hvað í vændum er á þessum vettvangi.
Ég hef kosið að skipta umfjölluninni í þrjá hluta. Fyrst
fjalla ég um það að starfa í síbreytilegum heimi, síðan um
hjúkrunarfræðinga sem meðferðaraðila í Ijósi breyttra hlut-
verka hjúkrunarfræðinga og að lokum um breyttar þarfir
fyrir hjúkrun.
Að starfa í síbreytilegum heimi
Flestum er Ijóst að daglegt líf nútímamannsins krefst þess
að geta sífellt tekist á við nýjar og breyttar aðstæður. Á
það að sjálfsögðu einnig við um hjúkrunarfræðinga. Frá
upphafi hefur verið lögð mikil áhersla á það í námsbraut í
hjúkrunarfræði að búa nemendur undir að starfa við slíkar
aðstæður. Miklar breytingar hafa orðið og eiga eftir að
verða á störfum hjúkrunarfræðinga. Ný störf munu verða til
á ólíkum starfsvettvangi sem útheimta sveigjanleika, fjöl-
þætta þekkingu og færni. Hér er ekki einungis átt við
þekkingu í hinum svokölluðu grunngreinum heldur hefur
stöðugt verið lögð meiri áhersla á hjúkrunarfræðilega
þekkingu eftir því sem sú þekking hefur vaxið.
Á undanförnum áratugum hefur hjúkrunarfræðingum
verið tamt að skilgreina hjúkrun með skírskotun til hins
sérstaka hlutverks hjúkrunarfræðingsins við að hjálpa
skjólstæðingum í öllu því sem stuðlar að heilbrigði og bata
eða friðsælum dauðdaga, eins og Virginia Henderson lýsti
því. Á síðustu árum hefur aukist áhersla á að skilja reynslu-
heim sjúklings og bera virðingu fyrir þeirri merkingu sem
hann leggur í líkama sinn, veikindi, líf, atburði og aðstæður
(sjá t.d. Benner og Wrubel, 1989). Byggt er á forsendum
sjúklingsins sjálfs og því sem skiptir hann máli. Síðan
leitast hjúkrunarfræðingurinn við að mæta óskum og
væntingum sjúklingsins til að lifa sem ánægjulegustu lífi á
Helga Jónsdóttir lauk doktorsprófi í
hjúkrunarfræði frá Háskólanum í
Minnesota árið 1994. Hún er
dósent við hjúkrunarfræðideild
Háskóla íslands og verkefnastjóri á
Landspítala-Vífilsstöðum.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 76. árg. 2000
145