Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2007, Blaðsíða 52

á öðrum breytum sem fólu í sér mat á næringarástandi til að
greina vannæringu ( styrkur > 0,95, p< 0,05 ).
Matstæki
Mat á næringarástandi
Fullt mat á næringarástandi felur í sér mælingar á eftirtöldum
breytum: líkamsþyngdarstuðli (LÞS), upplýsingum um ósjálfrátt
þyngdartap, þykkt húðfellingar yfir þríhöfða (triceps), ummáli
upphandleggsvöðva, albúmín í blóðsermi, prealbúmín í
blóðsermi og heildarfjölda eitilfrumna (Thorsdottir o.fl., 1999,
2001). Gerð hefur verið grein fyrir niðurstöðum þessarar
rannsóknar er varðar efnagreiningu á blóði annars staðar
(Thorsdottir o.fl., 2005). Breyturnar tengjast vannæringu
og hjúkrunarþörf, lengd sjúkrahúslegu og dánartíðni, og
eru þess vegna, sem sjö sameiginlega mældar breytur,
viðurkennt matstæki til að meta næringarástand. Sjúklingar
voru skilgreindir vannærðir þegar þrjár eða fleiri af breytunum
sjö voru undir viðmiðunarmörkum.
Skimun
Þrjú mismunandi skimunartæki voru notuð:
Skimun eftir vannæringu (á ensku: Screening Sheet for
Malnutrition (SSM)) er matstæki sem var útbúið á næringarstofu
Landspítala til að finna vannærða sjúklinga við innlögn á
sjúkrahúsið (Thorsdottir o.fl., 1999) og vannærða sjúklinga
með langvinna lungnateppu (Thorsdottir o.fl., 2001) en í
upphafi var stuðst við rannsókn Elmore og félaga (1994). SSM
byggist á eftir töldum breytum: LÞS, ósjálfráðu þyngdartapi,
aldri, óþægindum frá meltingarvegi, erfiðleikum við að matast,
upplýsingum um sjúkrahúsdvöl og hvort viðkomandi hafi
nýlega gengist undir stóra skurðaðgerð.
MNA-matstækið (Mini Nutrition Assessment) var útbúið þannig
að fljótlegt væri að meta næringarástand aldraðra (Guigoz
o.fl., 2002). Það er byggt upp af fjórum atriðum: líkamsmálum,
heildrænu mati, spurningum um næringu og huglægu mati.
Þriðja matstækið voru síðan nokkur atriði úr RAI-mælitækinu.
Þessi atriði vörðuðu þyngdar- og hæðarbreytingar,
munnvandamál og erfiðleika við að matast ásamt því hvort
viðkomandi þyrfti næringu um slöngu í meltingarveg eða í æð.
Gagnasöfnun og framkvæmd
Deildarstjóri eða sá rannsakandi, sem starfaði á viðkomandi
deild, hafði samband við sjúklinga sem lögðust inn á
rannsóknartímabilinu og bauð þeim þátttöku. Sjúklingum voru
veittar skriflegar og munnlegar upplýsingar um rannsóknina og
þeir gáfu skriflegt samþykki sitt. Þátttaka fól ekki í sér áhættu,
inngrip var einungis ein blóðprufa og þess var vandlega
gætt að varðveita persónuleynd allra þátttakenda. Ávinningur
fyrir þátttakendur var heldur ekki að öðru leyti en því að ef
blóðprufur voru utan viðmiðunarmarka var brugðist við því.
Vísindasiðanefnd Landspítala veitti leyfi fyrir rannsókninni.
Sjúklingar voru hæðarmældir og vigtaðir á sjúkrahúsinu á
venjulegum stöðluðum baðvogum. Þyngdartap var skráð
ef ósjálfrátt þyngdartap var meira en 5% á undanförnum
mánuðum. Ummál upphandleggs (cm) var mælt með málbandi
og þykkt húðfellingar yfir þríhöfða (triceps) (mm) með „Lange
skinfold calliper". Blóðsýni voru tekin og efnagreind eins og
áður hefur verið lýst (Lukaski, 1987; Thorsdottir o.fl., 2005).
Þrjú mismunandi skimunartæki, sem lýst var hér að ofan, voru
lögð fyrir þátttakendur.
Úrvinnsla
Tölfræðileg greining
Hugbúnaðurinn MS Exel fyrir Windows 2000 og SPSS 10.0 var
notaður við tölfræðilega útreikninga og til að finna sjúklinga sem
voru undir viðmiðunargildum ýmissa breytna. Næmi og sértæki
voru reiknuð tii að meta skimunartækin (Watson og Tang,
1980; Thorsdottir o.fl., 1999). Næmi segir til um hve marga
vannærða sjúklinga skimunarblaðið greinir rétt og sértæki hve
marga vel nærða það greinir rétt. Næmi og sértæki einstakra
breytna, sem notaðar eru í fullu mati á næringarástandi, var
einnig prófað til samanburðar við skimunaraðferðirnar. Komið
hefur fram í rannsóknum að besta viðmiðunargildi skimunar
til að meta vannæringu er töluvert háð sjúklingahópum
(Thorsdottir o.fl., 2001; 2005), þess vegna var næmi og
sértæki mismunandi viðmiðunargilda prófað og bestu gildi
valin. Dreifing samfelldra breytna var prófuð með Kolmogorov-
Smirnov-prófi. Óháð t-próf (samfelldar breytur) og krosstöflur
með kíkvaðrattölfræði (flokkunarbreytur) voru notaðar til að
meta mun á vannærðum og vel nærðum sjúklingum og einnig
muninn á körlum og konum. Tengslin milli skimunaraðferða og
fulls mats á næringarástandi voru reiknuð út með því að nota
krosstöflur ásamt „fí-stuðli“. Tölfræðilegum aðferðum hefur
áður verið lýst (Thorsdottir o.fl., 2005).
Samsetning nýs matstækis
Stefnt var að því að útbúa hentugt skimunartæki til að greina
vannæringu aldraðra á deildum Landspítala. Helst átti tækið
að innihalda færri spurningar ásamt því að vera næmara og
sértækara en fyrirliggjandi skimunartæki sem prófuð voru í
rannsókninni. Aðferðinni til að greina hvaða spurningar skipta
mestu til að meta næringarástand aldraðra hefur áður verið lýst
(Thorsdottir o.fl., 2005). Til að greina þær spurningar, sem mestu
máli skipta til að meta næringarástand, var í fyrsta lagi prófað
hvort skimunarspurning sýndi marktækan mun á vannærðum
og vel nærðum sjúklingum (óháð t-próf og krosstöflur með
kíkvaðrati). í öðru lagi var prófuð fylgni skimunarpurningar við
fullt næringarmat (Pearson-fylgnistuðull). Jafna, sem spáir fyrir
um fullt mat á næringarástandi, var gerð með margþátta línulegri
aðhvarfsgreiningu. Breytur eða skimunarspurningar, sem sýndu
marktækan mun á vannærðum og vel nærðum sjúklinga eða
höfðu sterka fylgni við fullt mat á næringarástandi, voru notaðar
í jöfnuna. Þegar tvær breytur voru tengdar var aðeins sú breyta,
sem hafði sterkari fylgni við fullt mat á næringarástandi, notuð
í línulegu aðhvarfsgreiningunni. Aldur og kyn var fært inn í
aðhvarfsgreininguna óháð fylgni og t-prófi. Útkoma úr fullu mati
á næringarástandi var háða breytan. Dreifing leifar var prófuð
með Kolmogorov-Smirnov-prófi. Þar sem útreikningar jöfnunnar
F = bO + b1x1 + b2x2 + ... bnxn henta ekki í klínísku starfi var
jafnan einfölduð. Aðferðunum, sem notaðar voru til að útbúa
nýja jöfnu, hefur áður verið lýst (Thorsdottir o.fl., 2005).
50
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 5. tbl. 83. árg. 2007