Morgunblaðið - 24.05.2018, Blaðsíða 44

BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Vegna langs ferðatíma til tengi-
flugvalla og tímafrekrar biðar þar til
að komast í gegnum öryggiseftirlit,
ganga um borð í flugvél og bíða síðan
eftir flugtak áður en ferðalagið frá
flugvelli til áfangastaðar loks hefst
sleppa margir því að brúka flug-
samgöngur til styttri ferða.
Í Bandaríkjunum er til dæmis
áætlað að einungis tíu prósent 800 til
1.600 km ferðalaga fram og til baka
séu farin í flugi. Og ferðalög undir 800
km í flugi eru nánast ekki til, því
minna en hálft prósent þeirra á sér
stað með flugvélum.
Flug á styttri leiðum er hlutfalls-
lega dýrara og um leið óskilvirkara en
samgöngur á jörðu niðri, á bíl, rútu
eða lest, þar sem minni þotur brenna
miklu af dýru eldsneyti til flugtaks og
aðflugs og lendingar. Annað á við um
lengri flugferðir þar sem stærri
hreyflar brúka minna eldsneyti í far-
flugshæð. Þess vegna hafa flugvél-
arnar stækkað og jafnvel landshluta-
flugfélög bjóða nú upp á lengri ferðir
á stærri þotum. Á níunda áratug ný-
liðinnar aldar var meðaltalsflugvél
landshlutafélaga 20 sæta en í dag eru
þær að meðaltali 80 sæta.
Á níunda áratugnum notuðu flug-
félög 13.500 flugvelli um land allt til-
tölulega mikið. Í dag fara hins vegar
96% flugumferðarinnar um aðeins
eitt prósent vallanna. Ferðatími frá
dyrum að heiman og heim með lands-
hlutafélögum er nú lengri en fyrir 50
árum. Eftir því sem flug til fleiri og
fleiri byggðarlaga leggst niður hefur
það haft neikvæð áhrif á efnahags- og
atvinnulíf viðkomandi svæða.
Blása lífi í stuttar flugferðir
Þessu hyggst bandaríski flugvéla-
smiðurinn Zunum Aero breyta með
tvinnþotum. Markmið fyrirtækisins
er að stuttar flugferðir verði aftur eft-
irsóknarverðar. Aflrásir slíkra flug-
véla eru nú mögulegar með nýjustu
þróun rafgeyma, kraftmikilla hreyfla
og framvindu orku- og rafeinda-
tækni.
Flugvélasmiðurinn hóf þróunar-
starf vegna smíði rafdrifinna flugvéla
árið 2013 eða áður en nokkur annar
aðili var farinn að hugleiða að brúka
rafafl í atvinnuflugi. Slík rafrás var
þá í mesta lagi möguleg í litlum og
léttum flugvélum. Framvinda þróun-
ar rafgeyma, hreyfla og rafeinda-
tækni hefur verið mjög hröð að nú
þykir allt stefna í að rafþotur geti
orðið að veruleika í byrjun nýs ára-
tugar, um og upp úr 2020. Breytingar
á lögum hafa einnig stuðlað að þróun
flugvéla sem knúnar eru rafmagni.
Fyrirtækið Bye Aerospace í Colo-
radoríki í Bandaríkjunum hefur
smíðað tveggja sæta smáflugvél, Sun
Flyer, sem gengur einungis fyrir raf-
magni og hefur lofað góðu við flug-
tilraunir. Reynslan af henni þykir
staðfesta að ný tækni geri mönnum
kleift að smíða farþegaflugvélar með
drifrás sem notar rafmagn sem orku-
gjafa.
Zunum að smíða 12 sæta rafþotu
Þar kemur 12 farþega tvinnflugvél
Zunum til skjalanna. Þar sem þróun
og smíði alveg nýrrar flugvélar er
fimm ára eða jafnvel enn tímafrekara
ferli hefur Zunum ráðist nú þegar í
þróun flugvélar í stað þess að bíða
eftir því að reynsla fáist á aflrásar-
tæknina áður.
Þetta kann að þykja áhættusamt í
augum hugsanlegra fjárfesta í fyrir-
tækinu þar sem tafir gætu orðið í
þróun flugvélarinnar þar sem sá bún-
aður sem þörf er fyrir er ekki fyrir
hendi enn sem komið er. Zunum
Aero finnst hins vegar ákvörðunin
vera að skila ávinningi og hefur fyr-
irtækið af þeim sökum birt hönn-
unarmyndir fyrir tvinnflugvél með
sætum fyrir 12 farþega, sem hafin er
smíði á.
Áætlað er að flugtilraunir með
hana hefjist á næsta ári, 2019, og að
fyrsta eintakið verði afhent kaup-
anda árið 2022. Bæði lággjalda-
félagið JetBlue og flugvélasmiðj-
urnar Boeing styðja við bakið á
Zunum Aero í þessu sambandi.
Samkeppnisfærar í verði
Zunum Aero telur að rekstrar-
kostnaður flugvélar sinnar verði 40
til 80% minni en núverandi flugvéla
landshlutaflugfélaga. Það muni skila
sér í lægri fargjöldum. Hávaði frá
henni verður og miklu minni en frá
hefðbundnum flugvélum. Telur Zun-
um að flugvélin geti hjálpað til við að
hleypa nýju lífi í þúsundir vannýttra
flugvalla í öllum landshlutum og stytt
ferðatíma fólks. Heilmikil bjartsýni
gæti það talist. Margir þessara flug-
valla þyrftu á endurbótum að halda
ef auka á umferð um þá. Flugfélögin
yrðu beðin um að fjármagna það að
hluta og hugsanlega yrðu lögð gjöld á
hvern farmiða til að afla fjár til fram-
kvæmda.
Zunum Aero gerir einnig mikið úr
vistvænum ávinningi af nýja knún-
ingsaflinu sem muni losa 80% minna
gróðurhúsaloft. Sér félagið fyrir sér
að þoturnar verði hreinar rafþotur
kringum árið 2030. Vegna umhverfis-
áhrifa af framleiðslu og síðar úreld-
ingu rafgeymanna skilur flugvélin
áfram eftir sig mengunarspor, þótt
hlutfallslega lítið verði.
Flugvélasmiðurinn bendir á að
þróun nýrra rafgeyma og aðrar
tæknilausnir fyrir rafbíla og jafnvel
báta megi að hluta yfirfæra á aflrásir
flugvéla. Kostnaður við litíumjóna-
rafgeyma hafi lækkað úr 1.000 doll-
urum á kílóvattstund niður í innan
við 250 dollara á nokkrum árum. Þró-
un betri ofurþétta og straumbreyta
hafi einnig tekið miklum framförum.
Hvernig verður
flugvélin knúin áfram?
Litíumjóna-rafgeymum verður
komið fyrir í vængjum flugvél-
arinnar til að geyma þar viðbótarafl.
Verður það fyrst og fremst brúkað í
flugtaki. Í venjulegum flugvélum eru
eldsneytisgeymar alla jafnan í vængj-
unum. Rafgeymarnir eru hannaðir
þann veg að hratt gangi að skipta um
þá sé ekki nægur tími til að end-
urhlaða þá í stoppi á jörðu niðri.
Gastúrbína sem tengd er 500 kíló-
vatta rafal aftast í flugvélinni mun
framleiða og sjá flugvélinni fyrir afli í
farflugshæð. Að öðru leyti mun hún
ekki framleiða kný. Óbeint er því um
rafþotu að ræða þótt drifrásin teljist
tvíafls. Tveir lágþrýstings-hverfil-
blásarar munu knýja hana áfram en
hvor hreyflanna um sig er knúinn af
500 kílóvatta sísegulrafal.
Við flugtak framleiða hreyflarnir
mikinn kyrrukný og skilvirkni þeirra
í farflugi er mikil. Þá eru þeir afar
hljóðlátir, að hluta til vegna hlífðar-
kápunnar. Talið er að hávaðinn verði
allt að þriðjungi minni en frá hefð-
bundnum þotuhreyflum og skrúfu-
hverfilhreyflum. Getur flugvélin því
þjónað flugvöllum við borgir án þess
að valda íbúum ama.
Lægra fargjald með rafþotum
Far með 12 sæta rafþotu Zunum
Aero ætti að verða lægra en með
öðru flugi og ferðatími að styttast.
Drægi flugvélarinnar er sagt verða
1.125 kílómetrar og með tilkomu
hennar gæti eins til eins og hálfs dags
ferð í bíl styst niður í nokkrar klukku-
stundir. Leiðin frá Boston til Wash-
ington DC er 640 km og tekur rúmar
átta stundir að fara hana á bíl. Sé hún
farin í áætlunarflugi í dag frá Logan
alþjóðavellinum í Boston til Ronald
Reagan-flugvallar við Washington
styttist heildarferðin niður í 4:50
stundir. Áætlað er hins vegar að með
því að brúka Zunum-flugvélina frá
annars flokks flugvöllum verði heild-
arferðatíminn aðeins tvær og hálf
klukkustund.
Samkvæmt hagkvæmnigreiningu
fyrir Zunum, sem byggðist á flugi frá
svæðisflugvöllunum Beverly, Hans-
com og Norwood í Massachusetts til
svæðisvallanna í Maryland og Virg-
iníu, myndi fargjaldið aðra leiðina
vera um 140 dollarar, eða þriðjungi
lægri en meðaltalsfargjald með öðru
áætlunarflugi.
Víst er að Zunum Aero verði ekki
eitt um hitunina og fái keppinauta í
þróun og smíði rafknúinna flugvéla.
Þegar hefur sprotafyrirtæki í Los
Angeles í Kaliforníu að nafni Wright
Electric hafið undirbúning að smíði
rafdrifinnar farþegaflugvélar með
um 500 km drægi. Fyrirtækið var
stofnað 2016 og er nefnt eftir Wright-
bræðrunum. Starfsmenn þess eru
enn sem komið er aðeins 10, en félag-
ið hefur tryggt sér fjárstuðning frá
stórum fjárfestingasjóðum.
Wright-bræður ganga aftur
Margar hindranir þurfa rafþotu-
smiðir að yfirstíga eða ryðja úr veg-
inum áður en rafknúnar flugvélar til
farþegaflutninga verða að veruleika.
Flugvél Zunum Aero er t.a.m. enn
sem komið er aðeins á tilraunastigi
og þónokkur tími mun líða áður en
hún getur hafið flugtilraunir en það
er fyrst við þær sem kostir eða gallar
hönnunarinnar koma í ljós. Hingað til
hafa aðeins örsmáar rafmagnsflug-
vélar verið smíðaðar, yfirleitt aðeins
tveggja sæta.
Hugmyndin um þögla flugferð og
litla kolefnalosun flugvéla er rökrétt
áframhald af þróun rafvæðingar í
bílasamgöngum og síðar ferju-
samgöngum. Helsti vandi rafþotu-
smiða verður að finna hagkvæmt
jafnvægi milli þyngdar, áreiðanleika
og kostnaðar. Sem stendur þyrfti raf-
flugvél að bera mikið af rafgeymum.
Þeir eru ekki bara dýrir heldur
myndu og ráða öllu um afkastagetu
flugvélarinnar og drægi. Framfarir í
rafgeymatækni á næstu árum gætu
aukið á hagkvæmni þess að fjölda-
framleiða rafþotur.
Rafþotur gæði styttri leiðir nýju lífi
 Bandaríski flugvélaframleiðandinn Zunum Aero áformar vél sem bæði gengi fyrir eldsneyti og
rafmagni  Tæknin talin möguleg með nýjustu þróun rafgeyma og kraftmikilla þotuhreyfla
Mynd/Zunum Aero
Rafþotur Hugmyndaflugvélar Zunum Aero. Neðst er 12 sæta flugvél, sem hafin er smíði á, en henni er ætlað að
hefja farþegaflug strax árið 2022. Hér er borgin Seattle í Bandaríkjunum höfð í bakgrunni.
44 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. MAÍ 2018
Sérfræðingar í
trúlofunar og
giftingarhringum.
Hátúni 6a | Sími 577 7740 | carat.is | acredo.is