Skírnir - 01.09.2006, Blaðsíða 31

Hvernig má skera úr um hvor lesturinn sé ákjósanlegri? Hinn
síðari hefur óneitanlega tvennt sem hinn fyrri skortir. Hann kem-
ur ekki Arngrími í klandur með því að kenna hann við þjóðfrelsis-
hugmynd sem ekki var fædd. Og hann er í fullu samræmi við út-
skýringu hans á falli þjóðveldisins. Því hann spyr: Hvers vegna
seldu þeir þá frá sér frelsið? Hann segir að þeir hafi reyndar ekki
gert það. Það voru „myrk örlög stjórnarfarsbreytinga, sem öllu
botnvelta“ (illo occulto conversionis rerump. fato, à quo omnia
sursum deorsum vertuntur), sem kröfðust þess að höfðingjaveldi
hnignaði í fámennisveldi og stjórnleysi, sem aftur leiðir til þess að
menn hneigjast til tyranníu eða einræðis, hinnar illu útgáfu ein-
veldisins. Það var á þessu stigi sem Noregskóngur fékk það sem
hann þráði í gegnum það sem kalla mætti stjórnarfarsörlög. Þessi
greining er enn í fullu samræmi við kenningar Bodins.29 Þess
vegna segir Arngrímur að Íslendingum hafi ekki virst „önnur leið
greiðari né annað ráð öruggara til að friða þjóðfélagið en að bæði
höfðingjar og alþýða lytu valdi eins konungs. Því snúum vér nú
oss að konungsríkinu og skilgreinum það fyrst ... Konungsríkið er
það stjórnarfar sem Íslendingar hafa búið við frá því að höfðingja-
veldið leið undir lok“ (192=217–18). Tökum eftir því að áherslan
er ætíð á breytingu stjórnarfars, frá frelsi undan einvaldi til undir-
gefni við einvald. En hvar er bestu stjórnskipan að finna? Sam-
kvæmt Bodin er það tvímælalaust konungdæmið, þegar konung-
urinn fer að lögum og ber hagsmuni þegna sinna fyrir brjósti.30
Ekkert bendir til þess að Arngrímur hafi verið ósammála samtíð
sinni eða lærimeistara Bodin um hugmyndina um frelsi.
Hvað felst í þessari hugmynd um frelsi? Grundvallarhugtak
Bodins er imperium eða vald. Hann notar það til að greina stjórn-
skipan. Valdið getur búið hjá fólkinu, höfðingjunum eða einvald-
inum (176=173). Frelsið er mest búi valdið hjá fólkinu, en minnst
búi það hjá einvaldinum. Fullt frelsi allra, segir hann, er „vald til
að lifa eins og þú vilt, án laga og yfirvalds“ (222=214). Þetta póli-
tíska frelsishugtak hjá Bodin virðist því vera svokallað neikvætt
hugmynd um sjálfstæði íslendinga 277skírnir
29 Bodin (224–31=216–22).
30 Þetta er vafningalaust fullyrt: Bodin (301=282).
Skírnir haust nota-1 13.11.2006 15:55 Page 277