Skírnir - 01.09.2006, Blaðsíða 39

ar tæpast að finna hjá sagnariturum fyrir 19du öld. Hana er ekki
einu sinni að finna hjá Eggerti Ólafssyni, sem á meira sameiginlegt
með Arngrími og Finni en Baldvini Einarssyni. Frelsið er einkenni
á stjórnskipan þar sem konungur fer ekki einn með valdið, hvers
lenskur sem hann annars er. Hins vegar vildi svo til að konungur
Íslendinga var útlenskur. Þess vegna má sem hægast lesa inn í vitn-
isburð lærdómsmanna skoðun á þjóðfrelsi. Tökum Konrad
Maurer sem dæmi. Hann var vitaskuld kunnugur hugmyndinni
um þjóðfrelsi og þjóðernishyggju. Hann virðist ekki alls ólíkur
forverum sínum á lærdómsöld í greiningu sinni á innanmeinum
goðaveldisins og kirkjunnar. Þó er stjórnarfarsleg markhyggja sem
býr að baki verkum Arngríms og Finns, sú sem þeir erfðu eftir
Bodin, honum fjarri. Áherslan er ljóslega á valdafærslu til norsks
konungs, frekar en til norsks konungs.43
6. Frelsi og þjóðfrelsi
Það má draga almennar ályktanir af þessum upplýsingum. Verk
Finns dregur að mörgu leyti dám af verki Arngríms. Söguskoðun
Arngríms er næstum orðrétt í verki Finns. Söguskoðun húman-
ismans er enn við lýði. Hana er einnig að finna hjá samtímamanni
Finns, Eggerti Ólafssyni.44 Að þessu leyti bera Finnur og Eggert
fá ummerki upplýsingarinnar, þótt þeir geri það að öðru leyti. Sú
menningarlega þjóðernishyggja sem birtist í verkum Arngríms og
einkennist af evrópskum húmanisma hefur lítið breyst í rás tveggja
hugmynd um sjálfstæði íslendinga 285skírnir
43 „Die bisher erörterten Momente motiviren nun zwar vollständig die schwere
Krisis, in welcher Island sich zu Anfang des dreizehnten Jahrhunderts befand;
dass diese Krisis aber nicht, wie nach dem Vorbilde anderer germanischer Staat-
en zu erwarten gewesen wäre, zur geweltsaman Bildung eines Königthumes,
allenfalls mit halbwegs kirchlicher Färbung, sondern vielmehr zur Unter-
werfung der Insel unter einen ausländischen Regenten führte, das ist
in den eigenthümlichen Beziehungen begründet, in welchen Island zu Nor-
wegen und dessen Königen stand“ (1874: 118; sjá einnig 138). Annars staðar
talar hann um að Íslendingar hafi glatað sjálfstæði sínu, „die Selbstständigkeit“
(34).
44 Um skoðanir Eggerts, sjá Ragnheiði Kristjánsdóttur (1996: 141–46) og Guð-
mund Hálfdanarson (2203: 60–66). Hugmyndir hans um íslenska þjóðveldið
tilheyra sama heimi og hugmyndir Arngríms og Finns.
Skírnir haust nota-1 13.11.2006 15:55 Page 285