Skírnir - 01.09.2006, Blaðsíða 248

meðal helstu vísindamanna landsins, valdamikilla manna sem tekið var
mark á. Í stað fróðleikfúsa alþýðumannsins Matthíasar kemur karlfausk-
urinn Valdimar. Með því að breyta samhenginu í kringum orðræðu Valdi-
mars er karakter Matthíasar einfaldaður og sviftur valdi sínu. Slík um-
breyting á sér til dæmis stað þegar athuganir Matthíasar á firðinum sem
hann er staddur í, Flekkufirði, eru settar í nýtt samhengi þannig að það
sem áður voru vangaveltur athuguls manns á umhverfi sínu verða merki
um áhugaleysi á frásögn annars manns, Keneifs. En fram kemur að Valdi-
mar þykir ekki mikið til sagna hans koma (Argóarflísin, bls. 36).
Í endurminningum Matthíasar segir hann frá athugunum sínum á
firðinum og í framhaldi af því frá samtali sem hann átti við skipstjórann
um hvaðan þeir hafi nú siglt inn í fjörðinn, því að „[v]ið erum eins og inn
í trekt, þar sem aðeins háloftið er sýnilegt“ (Utan lands og innan, bls. 24).
Í Argóarflísinni eru athuganir Valdimars formáli annarrar spurningar sem
hann skýtur að þegar Keneifur gerir hlé á frásögn sinni til þess að fá sér
vatnssopa (Argóarflísin bls. 35–36). Valdimar truflar frásögn Keneifs til
þess að spyrja um fisk og hvaða fiskitegundir veiðist í firðinum en sam-
ferðamenn hans hafa ekki áhuga á slíku. Í endurminningunum spyr
Matthías einnig um fisk og fiskveiðar en þar er hann ekki að trufla sögur
annarra heldur er hann kurteis og áhugasamur um fjörðinn þegar hann
spyr tollþjón sem kemur um borð um staðhætti og venjur heimalands
hans.
Með breytingum á borð við þessa gerir Argóarflísin hugmyndir um
yfirburði norrænna manna fyndnar og um leið meinlausar, þær verða
viðráðanlegar. En ef ætlunin var að skapa íróníu þá tekst það ekki, ein-
faldlega vegna þess að skoðanir Valdimars verða að snoturri sérvisku,
meinlausri og fyndinni, eða eins og Ástráður Eysteinsson orðar það:
Írónía og skopstæling eru ekki einhliða fyrirbæri. Írónía getur skap-
að rými fyrir gagnrýni, en hana má líka nota til að losna undan
ábyrgð, hún getur orðið sjálfumglöð upphafning gagnvart fortíð án
þess að séð verði hvar innistæða sé fyrir slíku í nútíð. Fortíðin er
leikin aftur með bros á vör. En í þeim leik getur fjarvídd íróníunnar
snúist í andhverfu sína; nostalgíuna.30
Það er ekki hægt að halda því fram að ádeila felist í persónusköpun Valdi-
mars þar sem hann er valdalaus maður. Lesandinn samsamar sig ekki
Valdimar vegna þess að hann er of einföld persóna. Sú órafjarlægð sem er
á milli persónunnar og lesandans er einnig milli lesandans og skoðana
Valdimars. Lesandinn getur ekki yfirfært skoðanir Valdimars á eigið líf og
samtímann og því getur Argóarflísin vart talist gagnrýni á þessar
anna björk einarsdóttir494 skírnir
30 Ástráður Eysteinsson: „Hvað er póstmódernismi?“, bls. 388.
Skírnir haust nota-1 13.11.2006 15:56 Page 494