Jökull - 01.01.2012, Blaðsíða 187

Society report
Minningar úr ferð til Dyngjufjalla 1962
Halldór Ólafsson
Suðurbraut 2, 220 Hafnarfjörður, hallo@hi.is
Haustið 1961 urðu ferðamenn varir við jarðhita og
hveramyndun skammt innan við Öskjuop í Dyngju-
fjöllum. Einnig varð vart við jarðskjálfta sem áttu
upptök á þessum slóðum. Atburðirnir urðu til þess
að tveir jarðvísindamenn fóru á vegum Rannsókna-
ráðs ríkisins inn í Dyngjufjöll til athugana á fyrirbær-
unum. Þetta voru þeir Tómas Tryggvason, jarðfræð-
ingur á Atvinnudeild Háskóla Íslands og Guðmundur
Ernir Sigvaldason jarðefnafræðingur, en hann var þá
nýkominn frá námi og störfum í Þýskalandi og Banda-
ríkjunum. Er þeir félagar komu á vettvang um miðjan
október, var leirhveravirkni orðin töluverð undir mó-
bergshlíðinni sunnan Öskjuops. Á meðan staldrað var
við urðu þeir vitni að því þegar stór goshver mynd-
aðist á svæðinu og áttu fótum fjör að launa því við
sprenginguna þeyttist leir, möl og grjóthnullungar yfir
þá. Þeir þóttust góðir að sleppa lifandi og að feng-
inni þessari lífsreynslu kom þeim saman um að gefa
hvernum nafnið Hrekkur. Þeim Tómasi og Guðmundi
var nú orðið ljóst að stóratburður var í burðarliðnum
og fóru fljótlega til byggða að gefa skýrslu um rann-
sóknir sínar. Er skemmst frá því að segja að eldgos
hófst rétt norðan hverasvæðisins nýja nokkrum dög-
um síðar eða 26. október.
Ég hafði um nokkurra ára skeið aðstoðað Sigurð
Þórarinsson jarðfræðing við öskulagarannsóknir hans
í frístundum mínum. Hann bauð mér því að vera
með í leiðangri sem fara átti að gosstöðvunum í Öskju
daginn eftir eldsuppkomuna. Til fararinnar var feng-
inn tveggja drifa bíll frá Guðmundi Jónassyni fjalla-
bílstjóra og ók hann sjálfur til skiptis við starfsmann
sinn, Heiðar Steingrímsson. Er komið var norður á
Fljótsheiði var farið að rökkva og þegar litið var inn
til hálendisins sáum við greinilega bjarmann frá gos-
inu. Haldið var viðstöðulítið áfram uns við komum
til Herðubreiðarlinda þar sem leiðangursmenn hvíld-
ust litla stund áður en ekið var suður að Dyngjufjöll-
um. Í Reykjahlíð við Mývatn og á leiðinni suður í
Lindir, höfðu fleiri bílar bæst í hópinn svo töluverð
umferð var þarna á hálendinu. Þegar við nálguðumst
Dyngjufjöll sást að hraunið frá eldstöðinni var komið
niður úr mesta brattanum austast í Öskjuopi og farið
að hægja á hraunrennslinu. Var nú farartækjum komið
fyrir á öruggum stað og gengið til eldanna eftir mó-
bergshryggjum sunnan Öskjuops.
Þetta haust frumsýndi Þjóðleikhúsið „Strompleik-
inn“ eftir Halldór Kiljan Laxnes. Hafði Sigurður
ætlað að sjá leikritið, en töf varð á því vegna þeirra
atburða sem blöstu við augum er við gengum fram
á móbergskolla við enda gossprungunnar. Þessi vísa
varð til er Sigurður leit það mikla sjónarspil:
Í Þjóðleikhús ei fá þeir tíma að fara
en Frón, það skemmtir jarðfræðingum öllum.
Með gleðibros á vör þeir standa og stara
á strompleikinn hér upp í Dyngjufjöllum.
En það var ekki meiningin að þetta greinarkorn
fjallaði um eldgosið í Öskju, heldur ætla ég að segja
frá ferð á sömu slóðir sumarið eftir. Ferðin sú var farin
að frumkvæði Guðmundar Sigvaldasonar til að kanna
afleiðingar eldanna og fékk hann til liðs við sig Sigurð
Þórarinsson. Guðmundur, sem var orðin starfsmaður
Atvinnudeildar Háskóla Íslands, lagði til farartækið,
stuttan Land Rover sem hann var nýbúinn að kaupa.
Aðstoðarmaður Guðmundar var Björn Johnsen, síðar
læknir, sem starfaði þá einnig hjá Atvinnudeild Há-
skóla Íslands. Ég var sem fyrr aðstoðarmaður Sigurð-
ar enda „þræll“ hans síðan mér varð það á að handar-
brjóta hann upp á Vatnajökli nokkrum árum áður, en
það er önnur saga.
JÖKULL No. 62, 2011 185