Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.2018, Blaðsíða 66

66 25. maí 2018
Tímavélin Gamla auglýsinginTíminn 15. júlí 1949
„Ég drep
þennan
kött“
„Það eru alveg hreinar línur.
Ég drep þennan kött ef ég svo
mikið sem sé hann aftur. Svona
grimmt kvikindi er til alls lík-
legt,“ sagði reiður íbúi í Vest-
urbænum í samtali við DV 16.
júlí árið 1986. Átti hann þar við
síamsköttinn Tomma sem hafði
gert íbúum hverfisins lífið leitt.
Helgina áður hafði hann til
dæmis komist inn í kjallaraí-
búð, rifið í sig rækjur og læris-
sneiðar, og skilið stofuna eftir
eins og vígvöll. Að sögn íbúa
hafði Tommi, sem gjarnan var
kallaður Litla ljónið, látið aðra
ketti hverfisins finna ærlega til
tevatnsins.
Ólöf Þorsteinsdóttir, eig-
andi Tomma, sagði hins vegar
að hann hafi ávallt verið ljúfur
sem lamb en viðurkenndi að
hún myndi þurfa að láta hann
frá sér. „Það fer ekki gott orð
af honum hér í Vesturbænum.
Hann verður ekki seldur nein-
um hér í hverfinu.“
Á
rið 1532 urðu blóðug
átök á tveimur stöðum á
Suðurnesjum á milli Ís-
lendinga, Þjóðverja og
Englendinga, þar sem tugir
manna féllu. Atburðirnir, sem voru
einstaklega óvægnir og grimmdar-
legir, hafa verið nefndir Grinda-
víkurstríðið og snerist í grunninn
um verslunar- og fiskveiðihags-
muni stórveldanna hér á landi.
Stórveldaslagur í uppsiglingu
Englendingar hófu að sigla hingað
til lands í upphafi fimmtándu aldar
og í áratugi sátu þeir svo til einir að
bæði verslun og skreiðarveið-
um í mikilli óþökk Danakon-
ungs. Um 1470 fengu þeir hins
vegar samkeppni þegar þýsk
skip fóru að venja komur sín-
ar hingað. Það mætti segja
að fyrsta blóðdropanum hafi
verið spillt árið 1467 þegar
Englendingar drápu hirðstjór-
ann Björn ríka Þorleifsson
árið 1467 en hann hafði feng-
ið það hlutverk að hefta ólög-
lega verslun Englendinga við
strendur Íslands. Björn gekk
að Englendingum á verslun-
arstöð þeirra á Rifi á Snæfells-
nesi og endaði sá bardagi með
mannfalli Íslendinga en sonur
Björns var tekinn til fanga.
Englendingar voru með
verstöðvar víða um land, þar
af mjög öflugar á Suðurnesj-
um. En þýskir Hansakaup-
menn komu sér upp bækistöð
í Hafnarfirði og nutu þeir velvild-
ar Dana enda þýsku borgríkin
hliðholl Danmörku í alþjóðastjórn-
málunum. Það sem flækti stöðuna
á Íslandi voru viðskiptatengsl hinna
þriggja þjóðanna sem voru náin. En
átökin uxu dag frá degi og árið 1518
skarst í brýnu milli Englendinga og
Þjóðverja í Hafnarfirði. Skærur og
sjórán voru tíð, sérstaklega af hálfu
Englendinga og tjón Hansamanna
töluvert, bæði í mannslífum og
varningi. En umsvif Þjóðverja juk-
ust dag frá degi og þeir vildu rétta
sinn hlut.
Afhöfðanir og pyntingar á
Básendum
Í mars árið 1532 sigldi skipstjóri að
nafni Ludtkin Schmidt til Íslands,
ásamt 30 manna vopnaðri áhöfn,
og kom að Básendum á vestan-
verðu Reykjanesi þar sem hann
hugðist vera í höfn um sumarið.
Síðar komu tveir enskir skipstjórar,
Thomas Hammond og John Will-
er, með samanlagt 140 manna lið
að höfn í Básendum. Ákváðu þeir
að ráðast á Schmidt og taka höfn-
ina af honum og sögðust ætla að
bjóða Íslendingum upp á „Þjóð-
verjakjöt“ eftir sigurinn.
En Schmidt sá hvað var í upp-
siglingu og náði að safna 80 manna
liði bæði Þjóðverja og Íslendinga.
Englendingar létu til skarar skríða
í orrustunni um Básenda 2. apr-
íl 1532. Skip Willer hóf skothríð
á skip Schimdt og skip Hamm-
ond, sem lá við festar, fylgdi á eft-
ir. Skip Schmidt laskaðist við þetta
en menn hans náðu að losa skip
Hammond sem rak stjórnlaust
upp í fjöruna og strandaði þar.
Komið var á vopnahléi um
stund og Englendingar reyndu að
losa skipið en þá veittust Þjóð-
verjar aftur að þeim og yfirbug-
uðu þá þrátt fyrir að vera færri.
Þegar ljóst var að Englendingar
hefðu ekki sigur, gáfust þeir upp og
buðu góss sitt og skip til að bjarga
lífi sínu. Skömmu síðar reyndu
Englendingar aftur að ná yfir-
höndinni en voru samstundis yfir-
bugaðir og nokkrir drepnir.
Englendingar voru neyddir
til að greiða skaðabætur og fjór-
um þeirra, sem taldi voru bera
ábyrgð á ofbeldisverkum, var refs-
að á staðnum. Tveir þeirra misstu
höfuðið og tveir voru pyntaðir illa
og skildir eftir fatalausir. Þeir sem
lifðu af máttu sigla á öðru skip-
inu til Grindavíkur, en þar
var síðasta höfnin sem
Englendingar réðu yfir á
Suðurnesjum.
Kom vilja sínum fram á
meðan eiginmaðurinn lá
bundinn
Enski kaupmaðurinn John
Breye kom að landi í Grinda-
vík vorið 1532 og frétti af orr-
ustunni í Básendum. Því
lét hann byggja virki til að
vernda höfnina ef Þjóðverjar
og Íslendingar skyldu ráðast
að honum. Breye var óþreyju-
fullur og yfirgangssamur við
Íslendinga þetta vor. Tveir
menn, Ketill Jónsson og Þor-
grímur Halldórsson, lentu sér-
staklega illa í Breye. Hann tók
góss og búfénað af þeim með
ofbeldi, batt þá og píndi. Öðrum
manni, Þórði Guðmundssyni, hót-
aði hann afhöfðun ef hann skipti
við aðra kaupmenn. Þá þótti Breye
einnig yfirgangssamur í kvenna-
málum. Flutti hann eina konu út í
skip sitt og kom vilja sínum fram við
hana á meðan eiginmaðurinn var
þar geymdur bundinn. Að lokum
fóru Grindvíkingar á fund fógetans
á Bessastöðum, Diðrik frá Minden,
og báðu hann um aðstoð.
Diðrik reið til Hafnarfjarð-
ar og safnaði þar liði Þjóðverja og
fékk einnig senda menn frá öðr-
um höfnum á Suðurnesjum. Söfn-
uðust þeir saman við Þórðar-
fell, norðan við Grindavík, og
voru þá vel á þriðja hundrað. All-
ir Englendingar í Grindavík voru
lýstir réttdræpir, meðal annars fyr-
ir að hafa reist virkið, og 11. júní
lagði sveitin, vopnuð byssum, lás-
bogum, sverðum og spjótum, af
stað til orrustu.
Veisla eftir slátrun
Fáir voru í höfninni þegar her Dið-
riks kom að um nóttina. Skip voru
við veiðar og Breye hafði haldið
veislu kvöldið áður. Fimmtán
manns sváfu vært í tjaldbúðum
Englendinga þessa nótt. Klukkan
tvö réðist herinn öskrandi yfir virk-
isveggina og menn Breye vöknuðu
upp með andfælum. Atlagan var
svo hröð að þeir náðu ekki að vígbú-
ast og voru allir drepnir miskunnar-
laust og, eins og Björns Þorsteins-
son segir í bók sinni 10 þorskastríð,
„sumir á níðingslegan hátt. Eftir
skamma hríð lágu 15 Englendingar
í blóði sínu í virkinu og meðal
þeirra sundurhöggvinn líkami Jó-
hanns Breiða (John Breye).“
Bátsmenn á þeim fimm ensku
skipum sem lágu í höfninni sáu
hvað var að gerast og reyndu að
sigla burt í flýti. Eitt skipið, Pet-
er Gibson, var fast og náðu menn
Diðriks því. Annað strandaði því
að veður var vont og sjórinn úfinn.
Þeir átta Englendingar sem
teknir voru höndum voru neyddir
til að grafa lík félaga sinna en síð-
an sló Diðrik upp mikilli veislu í
Grindavík með öldrykkju, lúðra-
þyt og trommuslætti. Skipinu
Gibson var í kjölfar siglt til Bessa-
staða og það lýst eign konungs og
Englendingar dæmdir sekir.
Friðarsamningar
Grindavíkurstríðið var langt frá því
að vera einhverjar smáskærur á af-
skekktu skeri í norðurhöfum held-
ur var það inni á borði hjá þjóð-
höfðingjum stórveldanna. Hinrik
VIII Englandskonungur tók við
kærum og skrifaði um málið af all-
nokkurri kunnáttu. Það gerði Max-
imillian Þýskalandskeisari einnig.
Semja þurfti ítarlega um frið á
Íslandi og stóðu Englendingar þar
höllum fæti, bæði vegna ósigranna
í hernaði og eigin stöðu Hinriks
gagnvart páfa vegna kvennamála.
Samið var um frið á ráðstefnu í
Hamborg í janúar árið 1533. Hinrik
sendi mann að nafni Thomas Lee
og Danakonungur sendi son sinn
Kristján sem átti að verja málstað
Íslands. Englendingar heimtuðu
skaðabætur en Þjóðverjar sögðust
hafa verið þátttakendur í lögreglu-
aðgerð danska konungsins.
Sáttafundir stóðu yfir 15. til
17. febrúar og niðurstaðan var
sú að kröfur Englendinga voru
hunsaðar. Loks var samið um að
Englendingar mættu kaupa fisk
við strendur Íslands en ekki veiða
en þær heimildir voru ekki nýttar
sökum áhugaleysis. Englendingar
voru hataðir á Íslandi, Þjóðverj-
ar allsráðandi og Skotar farnir að
ræna enskum skipum.
Englendingar höfðu lengi verið
þyrnir í augum Danakonungs sem
gat illa haldið þeim í burtu. Nú
voru Þjóðverjar komnir í staðinn
og beindust aðgerðir konungs því
gegn þeim eftir Grindavíkurstríð-
ið. Loks tókst að koma Þjóðverjum
úr landi árið 1602 og sátu Danir þá
sjálfir einir að nýlendu sinni. n
BlóðBað
Á SuðurneSjumþingmenn
heimtuðu
geimsíma
Í októbermánuði árið 1996
háðu alþingismenn kjarabar-
áttu til að fá til afnota svokall-
aða geimsíma.
Geimsímar voru þó ekki
notaðir til þess að ná sambandi
við framandi verur á öðrum
plánetum, líkt og E.T. hafði í
puttanum, heldur ósköp venju-
legir GSM símar sem voru þá
að ryðja sér til rúms. Geimsím-
ar kostuðu á þeim tíma rúm-
lega 45 þúsund krónur og
kostnaðurinn þá þrjár milljónir
fyrir alla alþingismenn.
Í frétt Helgarpóstsins frá 17.
október kom fram að þingfor-
setinn taldi þessa kröfu ekki
ósanngjarna en fjárveitingar-
valdið væri tregt í taumi enda
greiddi Alþingi þegar mörg út-
gjöld þingmanna.
Vísir 9. nóvember 1959Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is