Ljósmæðrablaðið - 01.12.2015, Blaðsíða 42

42 Ljósmæðrablaðið - desember 2015
Nú í haust kom finnska verðlaunasagan Ljósmóðir af Guðs náð út í
íslenskri þýðingu Sigurðar Karlssonar. Höfundur bókarinnar, Katja
Kettu, hlaut bókmenntaverðlaun í heimalandi sínu þegar bókin kom
út árið 2011 og hefur hún síðan þá verið þýdd á fjölda tungumála og
nýlega kom einnig út kvikmynd sem byggir á sögunni.
Ljósmóðir af Guðs náð er ástarsaga finnskrar ljósmóður og
þýsks hermanns í seinni heimsstyrjöldinni. Sögusvið bókarinnar er
Norður-Finnland árið 1944. Þjóðverjar hafa hernumið Finnland og
Finnar líta á þá sem bandamenn sína í baráttunni við Rússa. Þegar
Rússar ná að yfirbuga Þjóðverja breytast aðstæður mjög skyndilega
og Þjóðverjar verða allt í einu óvinurinn sem reka þarf úr landi.
Ástarsambönd finnskra kvenna og þýskra hermanna voru ekki
óalgeng á stríðstímanum enda voru hermennirnir fleiri en íbúarnir
sjálfir á sumum svæðum. Ekki var litið niður á þessi sambönd fyrr
en eftir að vindátt stríðsins breyttist en þá voru konurnar fordæmdar
og sagðar föðurlandssvikarar, margar hverjar voru útskúfaðar í
áratugi á eftir og málið þykir jafnvel enn tabú í finnsku samfélagi
í dag.
Í upphafi sögunnar verður aðalpersónan Villiauga ástfangin af
þýskum SS-sveitarmanni og heitir því frammi fyrir Guði að hún
muni aldrei biðja um neitt annað í lífinu ef hún bara fái að eiga
þennan mann. Hún eltir hann í fangabúðir Þjóðverja þar sem hún
starfar fyrst við hjúkrun og aðhlynningu fanga og hermanna en
endar sjálf sem stríðsfangi eftir að Þjóðverjar lenda undir í stríðinu.
Þjóðverjar beita fangana miklu ofbeldi og vegna kunnáttu sinnar
er Villiauga einnig neydd til þess að eyða fóstrum kvenfanga í
tilraunaskyni. Sagan er á sama tíma falleg og hryllileg, þetta er
örlagasaga fólks á stríðstímum sem vekur mann til umhugsunar um
það hversu langt fólk er tilbúið til að ganga og hvernig aðstæður í
samfélaginu geta fært til mörk og haft áhrif á hugsun og hegðun.
Villiauga er algjörlega ólærð og óreynd ljósmóðir í fyrstu. Þegar
hún tekur á móti barni í fyrsta sinn veit hún ekki hvað ræður gjörðum
sínum, eðlisávísunin segir henni að barnið sé í sitjandi stöðu og snúi
öfugt, hún nær að snúa því í móðurkviði þannig að barnið fæðist án
vandræða. Eftir að hún bjargar þessari konu og barni hennar finnur
hún í fyrsta sinn á ævinni fyrir því að fólk beri virðingu fyrir henni.
Aune, ljósmóðirin á svæðinu, tekur hana að sér í kjölfarið og kennir
henni til verka. Villiauga segist vera ljósmóðir af Guðs náð en að
gáfa hennar sé bæði hennar kross og frelsun. Það er ekki beinlínis
val hennar að vera ljósmóðir heldur hefur starfið valið hana og hún
treystir því að vera leidd áfram af æðri máttarvöldum. Hún lýsir því
endurtekið að Guð leiði hana áfram í starfi og að frá honum fái hún
öryggið sem til þurfi:
„Og eins og áður kom öryggið yfir mig beint frá Guði, flæddi um
huga minn eins og vatnið stígur upp af botni mýrarkeldu. Ég vissi
strax að ég yrði að beita töngunum.“
Að sama skapi finnur hún fyrir óöryggi og vankunnáttu þegar
henni finnst hún hafa yfirgefið Guð eftir hræðilega atburði í
fangabúðunum:
„Í fyrsta sinn á ævinni er ég hrædd … Reyni að finna kuldarólega
tilfinningu kunnáttunnar sem hefur alltaf ríkt yfir mér áður. En
tilfinningin er horfin úr mér, Guð leikur sér ekki í gegnum mig nú,
er mér ekki náðugur.“
Við lestur bókarinnar varð ég hugsi yfir þessu með öryggið og
Guð. Það hefur alltaf verið mikilvægt fyrir ljósmæður og fæðandi
konur að finna fyrir öryggi, það er algjört grundvallarhugtak í
ljósmóðurfræði. Margar ljósmæður tala um að öryggi og traust
skapist í yfirsetunni en í dag sækjum við líka öryggi til sérhæfðrar
þekkingar og menntunar, auk þess sem tækni, aðstæður og
samvinna skipta okkur yfirleitt máli. Kannski þurfti trúin að þjóna
öllum þessum hlutverkum hér á árum áður, sem einhvers konar
haldreipi ljósmæðra bæði til að veita þeim og fæðandi konum
tilfinningu um öryggi.
Í bókinni Íslenskar ljósmæður: æviþættir og endurminningar er
Ljósmóðir af Guðs náð?
Rut Guðmundsdóttir
Ljósmóðir á Landspítala
- hugleiðingar um ljósmóðurstarfið eftir lestur nýútkominnar skáldsögu