Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Page 20

J ó n Yn g v i J ó h a n n s s o n
20 TMM 2018 · 1
Jón Yngvi Jóhannsson
Loðir heimurinn
saman á táknum?
Um Afleggjarann og Ör eftir Auði Övu Ólafsdóttur
„Ég hef verið að reyna að finna út úr því hvort þetta sé tilvitnun.“1
Þetta eru síðustu orðin sem Guðrún Vatnalilja Jónasdóttir, dóttir aðal-
söguhetju nýjustu skáldsögu Auðar Övu Ólafsdóttur, Ör, segir í sögunni. Það
er ekki laust við að lesandinn spyrji sig sömu spurningar við lestur margra
setninga í þessari margslungnu skáldsögu. Stíll hennar, eins og annarra verka
Auðar Övu, er fágaður og ljóðrænn en hér er textinn brotakenndari en oft
áður, fleygaður af millifyrirsögnum, sem hafa á sér yfirbragð ljóðlína, spak-
mæla eða jafnvel trúarlegra versa. Margar þessara setninga eru svo meitlaðar
að þær hljóta að vekja sömu spurningu og Guðrún Vatnalilja spyr sig – og
svörin liggja ekki alltaf í augum uppi.
Aftast í bókinni er lesandinn raunar upplýstur um að margar setningar
í bókinni eru einmitt tilvitnanir, meðal annars í Nietzsche, Biblíuna og
íslensku skáldin Stein Steinarr og Jónas Þorbjarnarson (204) en setningarnar
sem hafa yfirbragð tilvitnana, spakmæla eða ljóðmæla eru miklu fleiri en þær
sem gerð er grein fyrir í örstuttum eftirmála. Það eru að verða gömul sann-
indi að allur texti sé „vefur tilvitnana dreginn úr ótal menningarmiðjum“2
og tengist þannig öðrum textum og vefist saman við þá. Þetta á í óvenju
ríkum mæli við um Ör. Það er ekki einungis að fegurð einstakra setninga
gefi lesandanum til kynna að þær gætu verið tilvitnanir eða vísi í aðra texta,
bæði forna og nýja. Sagan er líka uppfull af táknum, flest þeirra eru sótt í
aðra texta, ekki síst trúarlega.
Ör er að þessu leyti, og raunar að mörgu öðru leyti líka, systur- (eða ætti
maður frekar að segja bróður-?) saga Afleggjarans, skáldsögu Auðar frá árinu
2007. Aðferð þessara sagna og efni svipar saman um margt; báðar sögurnar
eru fyrstu persónu frásagnir, sögumennirnir eru báðir karlmenn og frásögn
þeirra beggja er mettuð táknum og trúarlegum vísunum. Þótt Arnljótur,
aðalsöguhetja Afleggjarans, gæti aldursins vegna verið sonur Jónasar í Ör
eiga þeir margt sameiginlegt. Þeir eru karlmenn í einhvers konar krísu, annar
veit ekki hvað hann á að gera úr lífi sínu, hinn veit varla hvað hann hefur gert
við sitt; þeir fara báðir til útlanda í leit að tilgangi; þeir eru báðir uppteknir