Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Page 24

J ó n Yn g v i J ó h a n n s s o n
24 TMM 2018 · 1
gætir barnsins. Margt í lýsingunni á því hvernig þau verða smám saman að
fjölskyldu er undurfallegt, en um leið mótsagnakennt, ekki síst þegar horft
er til þeirra táknrænu vísana sem þar má greina.
Matargerð er mikilvæg í Afleggjaranum eins og í öðrum verkum Auðar.
Með annarri skáldsögu hennar, Rigningu í nóvember, fylgir matreiðslubók
með uppskriftum að réttum sem eldaðir eru í bókinni og í öðrum verkum
hennar gegnir matur margvíslegum hlutverkum. Í Afleggjaranum birtist
bjargarleysi karlmannanna í sögunni skýrt í matargerð þegar faðir Arn-
ljóts reynir að halda minningu konu sinnar á lofti með því að elda mat upp
úr handskrifuðum uppskriftum sem hún hefur skilið eftir sig. Það verður
einnig mikilvægur þáttur í þroska Arnljóts að læra að elda mat fyrir sig og
fjölskylduna sem hann verður óvænt hluti af í þorpinu. Matur gegnir þannig
því hlutverki að færa fólk saman og skapa fjölskyldur. Ekkillinn faðir Arnljóts
nær saman við gamla vinkonu eiginkonunnar þegar þau fara að bjóða hvort
öðru í mat. En matargerð hefur einnig táknræna vídd. Þegar mæðgurnar
koma til kastalaþorpsins er Arnljótur búinn að búa þeim heimili. Fyrsta
máltíðin sem hann eldar handa þeim er kálfakjöt, sem leiðir óhjákvæmilega
hugann að sögunni sem Jesús segir tollheimtumönnum og bersyndugum
af heimkomu glataða sonarins og alikálfinum sem slátrað er af því tilefni í
Lúkasarguðspjalli (15, 11–32). Þetta er ein af fyrstu tengingum barnsins við
Jesú Krist, en sannarlega ekki sú síðasta.
Önnur eftirminnileg sviðsetning sem tengist heimilisstörfum er þegar
Arnljótur hengir upp þvott litlu fjölskyldunnar: „Ég hengi fyrst upp gam-
mosíur af dóttur minni og síðan nærbuxur af barnsmóður minni, þannig
festi ég einkalíf mitt smám saman upp á þráðinn, líkt og lökin með blóð-
blettinum sem voru hengd út á svalir.“
Í þessari sviðsetningu sameinast tvö ólík hlutverk Arnljóts, annars vegar
er hann nútímalegur karlmaður sem gengur í öll störf á heimilinu, jafn-
vel þvotta, sem eru síðasta vígi hefðbundinnar verkaskiptingar kynjanna á
íslenskum heimilum,7 á hinn bóginn er engu líkara en hann sé kominn hér
í hlutverk brúðgumans sem hengir blóðugt lakið út á svalir til sönnunar því
að hjónabandið sé fullkomnað. Í þessari einföldu athöfn, að hengja þvott á
snúru, mætast þannig merkingarlögin tvö sem einkenna sögu Auðar Övu,
hið nútímalega og hið táknræna.
Umræða um karlmennsku og kynhlutverk almennt er augljós í báðum
sögum og liggur á yfirborði þeirra jafnt sem á hinu táknræna sviði. Í
Afleggjaranum má sjá nútímalega sýn á hlutverk kynjanna, ekki síst for-
eldrahlutverkið, þegar Anna segir við Arnljót, „Ég fæ ekki jafn mikið út úr
móðurhlutverkinu og þú út úr föðurhlutverkinu“ (274), og hún er sér líka
fullkomlega meðvituð um að móðurhlutverkið er einmitt hlutverk, ekki eitt-
hvað sem tilheyrir eðli hennar, eða sem hún gengur sjálfkrafa inn í um leið
og hún hefur fætt barn. „Mér finnst ég þurfa að gera svo margt áður en ég
verð móðir,“ segir hún við Arnljót (273). Hér bergmála fræg orð Simone de