Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 11

t U n g U m á l i ð S k a pa r n ý J a H e i m a
11
Það er ekki oft sem dýr eru aðalpersónur í bókum fyrir fullorðna og það
getur verið erfitt að líta ekki á dýrin sem líkingu, myndhverfingu eða sem
eina stóra allegóríu. Hefðin segir okkur að finna manneskjuna á bakvið dýrið
og að baki því hljóti að liggja tákn. Allt frá dæmisögum Esóps til Disney­
mynda erum við vön því að dýrin standi fyrir einfaldaðar manngerðir.
Refurinn er lævís, hundurinn er glaðlyndur og uglan er vitur. Ísbirnirnir í
Etýðum í snjó eiga ekki aðeins að tákna mennska eiginleika heldur fá að njóta
sín sem fullgildar persónur í skáldsögu. Þeir bera þó mannlegar tilfinningar
og staða þeirra í mannlegu samfélagi er flókin á köflum og sveiflast frá hinu
furðulega yfir í hið raunsæja.
Gunnar Theódór Eggertsson bókmenntafræðingur hefur skoðað hefð
raunsæislegra dýrasagna og bendir á mikilvægi þess að skoða slíkar sögur út
frá þeirri tilraun að „túlka innra líf annarra dýra í gegnum skáldleg skrif“ en
bendir einnig á að „á móti kemur að það er í eðli sínu ómögulegt að þekkja
huglægan veruleika annarra tegunda – rétt eins og það er í eðli sínu ómögu­
legt að þekkja huglægan veruleika annarrar manneskju, þótt stökkið kynni
að vera styttra þar á milli.“6 Etýður í snjó fellur vel að skilgreiningu raunsæis­
legra dýrasagna og Tawada leikur sér með þessa hefðbundnu erfiðleika sem
koma upp við að túlka dýr í skáldskap. Dýrin finna ítrekað fyrir mannlegum
tilfinningum en við erum einnig oft stöðvuð í þeirri túlkun. Undir lok þriðju
sögunnar biður blaðamaður um mynd af litla húninum Knúti:
„En sjáið þér bara hvað Knútur er öruggur með sig þegar hann stillir sér upp fyrir
framan myndavélina!“ – „Þér eruð að yfirfæra yðar eigin hugmyndir á Knút og
ímynda yður eitthvað sem á ekki við um hann. Hann stillir sér ekki upp. Ísbirnir
hafa almennt engan áhuga á mönnum.“7
Á þennan hátt leikur Tawada sér með samskipti manna og dýra og minnir
okkur á hversu flókið það er að skrifa út frá sjónarhorni dýrsins. Við fáum
aldrei að gleyma því að hér sé vissulega á ferðinni ímyndun mannsins á
því hvernig sjónarhorn dýrsins gæti verið í einhvers konar heimi öðrum en
okkar. Inn á milli má þó líka sjá hvernig ísbirnirnir lenda í sömu aðstæðum
og manneskjur sem upplifa sig á milli menningarheima. Reynsluheimur
þeirra sem lifa í heimi aðlögunar, á milli tungumála og menninga er því
einnig til grundvallar þegar kemur að því að setja sig í spor annarra tegunda
en homo sapiens.
raunsæi furðusögunnar
Einn af göldrum þessa heims sem Tawada hefur skapað í Etýðum í snjó felst
í óræðu sambandi skáldsögunnar við hið raunhæfa. Staða ísbjarnanna er
ólík í sögunum þremur með tilliti til samfélags mannanna og veruleikans.
Ættmóðirin tekur virkan þátt í samfélagi manna, hún á í samræðum eins og