Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 38

38
B ó k m e n n ta H át í ð
og kristallast í þeim orðum Ara fróða að hafa skuli það sem sannara reynist
fremur en það sem sannast reynist eða það sem satt reynist. Hin fleygu orð
hans gætu sem best verið einkunnarorð sannsagna.
Sænsku bækurnar tvær nýta sér aðferð sannsögunnar til hins ýtrasta og
sumir gagnrýnendur kalla þær skáldsögur. Segja má að Tom Malmquist sé
lærisveinn Joan Didion að því leyti að hann reynir að láta lesandann upplifa
atburðina með sér jafnóðum og þeir gerast. Það er engu líkara en lesandinn
sé staddur í þeim miðjum, hafi enga fjarlægð á þá og að skilningarvit höf­
undarins séu okkar. Sagan er sögð í nútíð og stíllinn sjálfur er nýttur til þess
að miðla þeirri ringulreið og angist sem Tom upplifir í tengslum við veikindi,
dauða og eftirmál hans:
Yfirlæknirinn læsir hjólunum á sjúkrarúmi Karinar með fætinum. Háum rómi
upplýsir hann hjúkrunarfræðinga gjörgæslunnar sem klippa í sundur hlýrabolinn
og íþróttatoppinn: Barnshafandi kona, barni farnast vel samkvæmt skýrslu, vika
þrjátíu og þrjú, veiktist fyrir um það bil fimm dögum með flensueinkenni, hita,
hósta, í gær væg andnauð sem var talin tengjast meðgöngunni, miklu verri líðan í
dag, alvarleg andnauð, kom á fæðingardeildina fyrir klukkutíma. […] Ljósmóðirin
sem sá um súrefnið á leiðinni hingað hikar í dyrunum. Hún tekur varlega um upp­
handlegginn á mér. Þú ert í stofu B á gjörgæslunni, viltu að ég skrifi það á miða fyrir
þig? Það er óþarfi, takk, svara ég. Hún fær almennilega hjálp núna, segir hún. (5)
Þannig hefst bókin á komu eiginkonunnar sjúku á spítalann. Þarna er mikið
undir, barn í kviði og móðirin með andnauð. Þegar að samtölum kemur er
þeim miðlað í belg og biðu, án þess að greinaskil aðgreini þau eða gæsalappir
og allt skapar þetta umrædda angistar­ og glundroðatilfinningu í textanum,
eins konar stýrt vitundarstreymi. Þar með finnum við hvernig sögumanni
líður, verðum jafn ringluð og illa áttuð og hann þegar á söguna líður.
Bókin skiptist í tvo hluta sem eru svolítið ólíkir. Annars vegar frásögnina
af spítalanum, sem mér finnst áhrifaríkasti hluti bókarinnar og í rauninni
mikið afrek, og hins vegar af eftirmálum, svo sem umönnun dótturinnar
og baráttunni við sænska kerfið sem vill m.a. fá sönnun fyrir því að hann
sé faðir dóttur sinnar þar sem hann var ekki kvæntur barnsmóðurinni. Það
reynist vera mikið ferli þar sem dómstólar koma við sögu. Á þeim kafla
verður sagan kafkaísk í meira lagi, svo mjög að reynir á trúgirni manns. Til
að bæta gráu ofan á svart deyr síðan faðir Toms líka. Allan tímann miðlar
stíllinn líðan Toms þar sem hann reynir að krafsa sig út úr þessu í sorgar­
ferlinu miðju, nokkuð sem gerir miklar kröfur til höfundar og reyndar einnig
til þýðandans, Davíðs Stefánssonar, sem hefur þó svarað þeirri áskorun vel.
Aðferð Malmquists gerir þessa bók að eins konar prófraun á það hvort bók­
menntir geti miðlað upplifun í rauntíma, verið bókmenntir í beinni ef svo
má að orði komast. Um leið má auðvitað spyrja sig um réttmæti þess að gera
mannlega eymd að afþreyingu, já og lífsviðurværi, en er það ekki grund­
vallarspurning þegar að allri sagnamiðlun kemur, sama í hvaða formi hún er?