Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Qupperneq 107

m e ð a l a d d í n S a n d a í S l e n S k U n n a r í v e S t i S va S a n U m
107
huga þínum og þar með á objectunum, en Gröndals fimbul­regin­jörmun­galdra­
gargans­subjectivitet gefur hverju meinlausu og almennilegu objecti glóðarauga og
síðan ekki söguna meir. En andskoti er Grönsi genial.
„… nema nokkur tár …“
Matthías víkur síðan að Jóni Thoroddsen sýslumanni og skáldi en ræðir hann
betur tveimur árum síðar í forvitnilegu bréfi frá 30. mars 1867 ekki síst vegna
frásagnar af Þóreyju móður Jóns og eftirminnilegum ummælum hennar. Hér
ber að hafa í huga að þeir Matthías og Jón höfðu átt í deilum:
Thoroddsen veslingur er á rassinum. Það hefur mér alltaf þótt eitthvað undarlegt
hvað Th. stundum hefir tekist að yrkja, svo andlega stirð skepna, sem mér ætíð hefur
sýnst hann vera, – hikandi og circumspect og andagiftarlítill; – allt að einu hefur
þó karlinn næstum því brillierað á sínum tíma – t.a.m. Bárður á Búrfelli – draum­
kvæðið – hans epigrömm sum etc. Hann hefur, eins og þú segir, ekki lítið talent til að
rita „smávegis klassiskt“ – ef þú skilur hvað ég meina: það er hann hefur virtuositet
til að fella saman form og efni – þó ekki nema við og við og með yfirlegu. Samt get ég
ekki neitað honum um snefil af nokkurskonar íslensku eða norrænu genialiteti sem
íslendingar oft erfa eftir mæður sínar, og ég get ekki vel sagt hvað það er, samanber
drama Sigríðar í Pilti og Stúlku. Hjá móður Thoroddsens, gömlu Þóreyju, voru eitt
sinn hjú sem höfðu lofast hvort öðru og áttu barn saman, en áður stúlkan væri orðin
heil, reif mannfýlan sig burt úr vistinni og sagði stúlkunni upp. Þórey fór þá til og
fékk honum föt hans og rýjur, sem stúlkan hafði undir höndum, og þegar þrællinn
hefur tekið á móti öllum pjönkum sínum segir Þórey með alla hægðina: „Nú veit ég
ekki til að þú eigir hér meira, nema nokkur tár, og geta þau komið til skila seinna!“
Þetta kalla ég genialitet (eða genialt instinct) íslenskrar konu sem annars er tregt
um gáfur.
Matthías hafði engin ráð til að sigla og verða menntamaður í Kaupmanna­
höfn heldur varð prestur á Kjalarnesi á Móum, þar sem kjúklingarnir verða
til nú á dögum. Í apríl 1869 skrifar hann vini sínum þaðan og er í miklum
ham, býsna hróðugur, búinn að ná fullu valdi á enskunni og fer með frægustu
ræðu Macbeths yfir vini sínum sem áður hefur þýtt Lé konung og til þessa
staðið framar þeim tveimur í Shakespearefræðum. Bréfið er feiknarlega langt
og við lítum aðeins á brot úr því en þess má geta að sá kláði sem minnst er
á var fjárkláðinn svonefndi, illskæð pest í sauðfé sem varð til þess að menn
þurftu að skera bústofn sinn í stórum stíl. Bréfið sveiflast frá bulli og yfir í
blíðlega alvöru og er gott dæmi um stílsnilld Matthíasar.
Nú er morguninn kominn! Guði sé lof og gefi okkur hann góðan og glaðan! „Á
morgun – þetta á morgun og á morgun, sér mjakar svona áfram dag frá degi, uns
tímans bók er stöfuð öll til enda, og öll í gærdag lýstu fáráðlingum, æ lengra og
lengra fram að dauðans djúpi“. Macbeth. „Svo, slokkna, slokkna, lítt logandi skar!
Vort líf er tómur frambröltandi skuggi, eitt leikaragrey, sem lætur eins og skrípi, um
litla stund, og heyrist aldrei framar, eitt æfintýr, sem einhver bjáni bullar, af busli