Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 116

H U g v e k J U r
116
góðu hugviti hve vel hann var að sér í
fornum og nýjum bókmenntum og sögu
– og þá ekki síst í Biblíunni. Margur tók
eftir því að Magnús vitnaði oftar í Jesú
frá Nasaret en frumkvöðla marxismans.
Ég heyrði hann reyndar hrósa sér af því
í vinsamlegu karpi við Sverri Kristjáns­
son að eitt hefði hann þó fram yfir
sagnfræðinginn margfróða: „Ég er Bibl­
íufastari en þú!“ Einu sinni þegar við
Magnús stóðum saman kvöldvakt á
blaðinu sagði hann mér frá því hvernig á
því stóð. Eins og reyndar furðu margir
veraldlegir róttæklingar á minni tíð
hafði hann tekið sinn kristindóm mjög
alvarlega þegar hann var barn. Magnús
sagði mér að hann hefði ungur strákur
sótt fundi hjá KFUM af miklu kappi.
Honum þótti það ekki nóg því hann
stofnaði ásamt nokkrum drengjum les­
hring: strákarnir hlóðu sér kapellu úti í
hrauni við Hafnarfjörð og lásu þar í
Biblíunni á kvöldin.
„En svo kom að því,“ sagði Magnús,
„að ég gekk upp í eldri deild í KFUM og
þá fór séra Friðrik að lesa yfir okkur um
þjóðfélagið og var svo neikvæður gagn­
vart þeirri jafnaðarstefnu sem ég hafði
kynnst heima hjá mér að leiðir skildu
með þeim félagsskap.“
Mér finnst reyndar að furðu oft skíni
í gegn hjá Magnúsi tengsl við tvo læri­
meistara: annars vegar Jesúm frá Nas­
aret og hins vegar Jón Helgason skáld og
prófessor í Kaupmannahöfn sem Magn­
ús umgekkst mikið á stríðsárunum
þegar hann var ungur stúdent innlyksa í
Danmörku undir þýsku hernámi. Þar á
ég í einkum við þann Krist sem segir
mönnum til syndanna – stundum er
sem ádrepuhöfundurinn Magnús vilji á
sinn hátt endurtaka það sem gerðist
þegar „ofstopamaður suður í Gyðinga­
landi hratt um borðum heiðarlegra
kaupsýslumanna í helgidómnum og rak
þá sjálfa út með kaðalsvipu“ – eins og
hann segir í einum pistli sínum. Það er
eitthvað líkt með Magnúsi í þessum
ham og Jóni Vídalín, Lúther, eða ein­
hverjum öðrum herskáum mótmælanda
sem ræðst á valdsherra eða páfakirkjuna
fyrir að gleyma réttlætinu en leggja sig
eftir glæsihöllum og ytra prjáli. Áhrifin
frá Jóni Helgasyni komu svo helst fram í
því hvernig Magnús skildi sjálfstæðis­
mál Íslendinga. Hann hreifst af því að
heyra Jón lesa yfir gestum sínum dæmi
um „yfirborðsmennsku, hégóma og
loddaralæti sem honum fannst um of
einkenna íslenskt þjóðfélag.“ Hann bætti
við í viðtali frá síðasta starfsári sínu á
Þjóðviljanum: „Ég hugsaði um það sjálf­
stæði sem Jón Helgason brýndi fyrir
mér forðum ekki sem form, hégómaskap
og tilfinningasemi, heldur að þjóðin
sannaði í verki að hún kynni að nota
sjálfstæðið til að koma á fegurra mann­
lífi hér en í heiminum umhverfis. Þessi
hugsun hefur orðið mér lykill til að
meta öll mál.“
Það voru einmitt sjálfstæðismálin
sem í upphafi fengu Magnús til að ganga
til liðs við Þjóðviljann þegar hann var
nýkominn heim eftir stríð og Banda­
ríkjamenn fóru fram á herstöðvar á
Íslandi til 99 ára. Það var Kristinn E.
Andrésson sem hálfvegis plataði Magn­
ús í ritstjórastól blaðsins þar sem hann
hafði sjálfur setið en vildi einbeita sér að
vinnu fyrir Mál og menningu. Ekkja
Magnúsar, Kristrún, sagði mér að ekki
hefðu allir gamlir sósíalistar verið
hrifnir af því að fá „þennan kratastrák“
að blaðinu – en Magnús var eins og
margir vita, sonur Kjartans Ólafssonar,
eðalkrata úr Hafnarfirði. En þær raddir
þögnuðu fljótt þegar menn sáu hvílíkan
snilldarpenna þeir höfðu eignast.
Magnús hafði stýrt blaðinu í rösklega
fimmtán ár þegar ég hóf þar störf hausið
1962. Ég man vel daginn þegar ég kom