Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 120

U m S a g n i r U m B æ k U r
120
Maríanna Clara Lúthersdóttir
Trúin á
skáldskapinn
Hallgrímur Helgason: Sextíu kíló af sól-
skini. Jpv útgáfa, 2018. 461 bls.
Það er óhætt að segja að Hallgrímur
Helgason slái nýjan tón í skáldsögu
sinni Sextíu kíló af sólskini en raunar
virðast merkilega margir ólíkir tónar
rúmast í höfundarverki hans. Hér erum
við svo sannarlega ekki sjóveik í Münc­
hen, ekki á Hellu, ekki í Roklandi og
allra síst að þvælast um 101 Reykjavík.
Hér segir frá Segulfirði, frá sauðsvörtum
almúganum og borgarastétt í fæðingu á
síðustu árum hákarlaveiðanna og frum­
bernsku síldarævintýrsins um aldamót­
in 1900. Þessi breyting frá stórum fisk
yfir í lítinn virðist kannski ekki svo
mikil en markar þó gríðarstór tímamót í
sögu þjóðarinnar og er (ásamt heims­
styrjöldinni síðari) kannski stærsta skref
þjóðarinnar inn í nýja öld og nýtt líf,
bæði menningarlegt og efnahagslegt.
Segulfjörður fer ekki leynt með tengsl
sín við Siglufjörð og nálægar sveitir en
tekur upp áðurnefnt sviðsnafn til að
öðlast nauðsynlegt skáldlegt frelsi frá
sögulegri nákvæmni.
Við kynnumst drengnum Gesti, Eilífi
föður hans og litríku mannlífinu í
kringum Segulfjörð þar sem lífsbaráttan
er svo hörð að Elífur hrósar happi þegar
hann er dæmdur í fangelsisvist því þá
kemst hann loks burt úr þessum hataða
firði: „Fyrir slíkum manni hljómaði
tugthúsdómur, með tilheyrandi siglingu
suður í höfuðstaðinn, nánast eins og
hnattferð. Sökum ísalaga reyndist þó
ekki unnt að fullnusta dóminn þann
vetur og veturinn á eftir fékk hann
engin boð.“ (21) Á þessum tíma lifir
vistarbandið góðu lífi og vinnuhjú mega
almennt ekki ferðast, giftast eða eignast
börn, Eilífi tekst þó að afreka hjónaband
og börn en hvort tveggja er hrifið frá
honum og svo er hann sendur í dauðann
án þess að hafa nokkurn tímann reynt
þann lúxus að komast suður í fangelsi.
Þegar sagan hefst er þjóðfélagið svo
staðnað, svo frosið í stellingum síðustu
þúsund ára, að það megnar ekki að taka
á móti nýjum tímum. Hér er síldin ekki
veidd þótt hún ólmist í f læðarmálinu og
fólk svelti. En það er ekki bara silfur
hafsins sem Íslendingar kunna ekki að
meta, alþýðan fúlsar líka við beinhörð­
um peningum, hefur ekkert við slíkt að
gera. Bóndi slær vinnukonu sem kemur
með daglaunin af síldarplaninu og kast­
ar seðlunum, sármóðgaður. Norðmenn­
irnir þurfa nefnilega ekki bara að koma
með síldina, timbrið og verkvitið – ekki
síst koma þeir með framkvæmdaorkuna,
kraftinn til breytinga.
Biblían og annar skáldskapur
Þetta er epískt verk, bæði í þeim skiln­
ingi að stór saga er sögð, saga fjölskyldu,
saga byggðarlags, jafnvel saga þjóðar, en
einnig í uppbyggingu og formi. Skáld­
sögunni er skipt í „bækur“ eins og Biblí­
unni og fyrsta bók nefnist: Úr skafli
ertu kominn, sem aftur kallar fram
tengsl við sköpunarsöguna. Fyrsti kafli
fyrstu bókar undirstrikar þetta enn:
Adam á ísbreiðunni. Okkar Adam, hinn
ranglega nefndi Eilífur, var nefnilega
aldrei í Paradís. Hann var borinn og
u m s a g n i r u m B æ k u r