Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 121

U m S a g n i r U m B æ k U r
121
barnfæddur á Segulfirði og dó þar líka
eftir mislukkaða tilraun til að komast til
þeirrar einu Paradísar sem í boði var,
Ameríku. Okkar Adam hefur þar að
auki misst sína Evu áður en sagan hefst.
Hún og dóttir þeirra eru grafnar undir
snjóflóði því er grandað hefur bænum
og öllum hans jarðnesku eigum fyrir
utan einkasoninn og kvíguna Helgu.
Ekki fékk Eilífur neina vísbendingu eða
guðlegt orð í eyra frá skapara sínum til
að forðast þessi grimmu örlög og hann
hefur sennilega haft á tilfinningunni,
eins og lesandinn, að guð hafi lítinn
tíma haft fyrir fátækt fólk á Íslandi um
þarsíðustu aldamót.
En upphaf skáldsögunnar kallar ekki
bara fram hugrenningatengsl við Biblí­
una heldur ekki síður við Halldór Lax­
ness og á vissan hátt er eins Hallgrímur
sé að kinka kolli til Nóbelskáldsins í
fyrstu köflunum. Þannig minna t.d.
harmræn en kómísk samskipti kotbónd­
ans Eilífs við yfirvaldið á samskipti Jóns
Hreggviðssonar við yfirvaldið í Íslands-
klukkunni – þótt bæði séu meintir
glæpir og persónurnar gjörólíkar. Það er
fremur hinn kómíski stíll sem notaður
er til að tjá gjörsamlega óviðunandi og
óbærilegt ástand sem kallar fram tengsl­
in. Þetta kann Hallgrímur afbragðsvel
svo ítrekað eru hrollkaldar staðreyndir
settar í búning ýkja og kómíkur án þess
þó að þetta dragi úr harminum sem býr
undir eða að breyskar persónurnar missi
samúð og reisn.
Biblían er aftur í baksýn þegar höf­
undur leiðir fram á sjónarsviðið þrjá
misskilda spámenn sem tala tungum og
kirkju sem svo ofbýður guðleysið í
bænum að hún tekst á loft í vonskuveðri
og reynir mögulega að rata aftur heim
til skaparans um leið og hún býr einum
spámanninum vota gröf. Plássið er eftir
það kirkjulaust, flestum að meinalausu,
þar til norðmennirnir koma. Þeim
finnst óhugsandi að búa án guðs húss og
á undraskömmum tíma byggja þeir
heila kirkju – í óþökk prestsins sem
hafði feginn kvatt guðshúsið og með því
flestar skyldur sínar. Hann gat þá farið
að sinna sínum raunverulegu hugðar­
efnum, að safna þjóðlögum. Eins og
fjörðurinn sjálfur og nokkur fyrirmenni
á presturinn sér stoð í raunveruleikan­
um en það mun vera Bjarni Þorsteins­
son, prestur og tónskáld sem vann það
afrek að safna saman og gefa út fjölmörg
íslensk þjóðlög og þjóðvísur sem annars
hefðu án efa glatast.
Lítið fer sem sagt fyrir hinum þríeina
guði en á móti kemur að Gestur hinn
ungi er þrífeðra. Sigurlás frá Ytri­
Skriðu, þriðji faðir Gests, er ekki hallur
undir guðssoninn. Lási er skáld og þrátt
fyrir að hafa nánast enga möguleika til
að vökva það blóm tekst honum að lifa
fyrir skáldskapinn – sinn og annarra.
Gagnrýni hans á kristindóminn reynist
líka fyrst og fremst vera af bókmennta­
fræðilegum toga – honum þykir drama­
tískri uppbyggingu í sögu frelsarans
ábótavant: „Sko. Kristssögu skortir nán­
ast allt sem Egilssögu prýðir. Það er
helst að krossfestingin nái máli en hún
er helstil langdregin og vantar bæði blóð
og ofsa. Og þarna eru glötuð tækifæri
hjá höfundinum því í stað þess að Faðir­
inn yrki sitt Sonartorrek eða Sonurinn
sína Höfuðlausn hjaðnar þetta út í eitt­
hvert bölvað píslargól …“ (67–68). Sam­
kvæmt þessu hefði Lási sennilega verið
dús við skáldsögu þá sem hann er stadd­
ur í því þar skortir sannarlega ekki
dramatísk örlög, upprisu lífs né skelfi­
lega dauðdaga. Þarna kristallast sú stað­
reynd að hetjur og andhetjur Íslend­
ingasagnanna hafa löngum staðið þess­
ari þjóð nær en frelsarinn og Íslending­
ar, þegar að er gáð, hafa raunar fremur
verið trúaðir í orði en á borði.
Elskan á sagnalistinni líkamnast í