Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Side 124

U m S a g n i r U m B æ k U r
124
legar helgimyndir. Hann notar heilt yfir
gamalt orðfæri, engin orð sem urðu til
eftir 1910 nema þegar hann mjög með­
vitað hendir einhverju fram eins og til
að minna okkur harkalega á nútímann.
Og þetta gengur fullkomlega upp. Þegar
best tekst til nær Hallgrímur að fanga
fáránleika og fegurð á sama augnabliki
og sýna okkur hluti og aðstæður í nýju
ljósi.
Með því að kalla fram á síðurnar
öreiga og eignafólk á hjara veraldar um
aldamótin 1900 er Hallgrímur eftir allt
saman kannski að reyna að kryfja hina
undarlegu íslensku þjóðarsál, sem elskar
skáldskapinn en fyrirlítur skáldin, sem
úthúðar auðvaldinu en myndi aldrei
kollvarpa því, sem elskar nýja hluti en
fordæmir nýjar hugmyndir. Þjóð sem
svalt heilu hungri með slímgrautinn
sinn á meðan síldin ólmaðist í alsilfruð­
um sjó allt í kring um landið. Þjóð sem
virðist svo oft sjálfri sér verst, sem bjó
við svo mikinn harm og óblíða náttúru
að eiginlega er óskiljanlegt að nokkur
hafi tórt inn í 20. öldina. Mótsagnirnar í
manneskjunum æpa á mann af síðum
bókarinnar og æsa lesandann upp svo
hann langar helst til að löðrunga þessa
þrjósku vitleysinga. En um leið er ekki
annað hægt en að dást að þrautseigj­
unni, aðlögunarhæfninni og dugnaðin­
um. Kannski er dugnaðurinn eftir allt
okkar stærsti kostur og helsti löstur, það
sem heldur í okkur lífinu en heftir
okkur um leið. Hallgrímur byrjar með
hvíta auðn en endar með litríkt samfélag
sem fyllir upp í hugskot lesandans og
neitar að hverfa þaðan. Þetta er heimur
sem tekur sögurnar fram yfir trúar­
brögðin en dugnaðinn fram yfir allt.
Silja Aðalsteinsdóttir
Hvað sem er getur
orðið að kláða
Fríða ísberg: Kláði. partus 2018. 197 bls.
Skýringin á óvæntu heitinu á smásagna­
safni Fríðu Ísberg, Kláði, fæst í síðustu
sögunni, „Undanhlaupi“, sem birtist
reyndar fyrst í þessu tímariti í fyrra
(TMM 2 2018): „En svo er hitt,“ segir
kerlingin á neðri hæðinni við sögukonu,
„að hvað sem er getur orðið að kláða og
í þínu tilfelli er það sorgin. Þú viðheldur
henni bara með því að vera sífellt að
fikta í henni. Það er skammtímalausn að
klóra sér. Láttu kláðann í friði þangað til
hann er hættur að angra þig.“
Það er einmitt þetta sem persónur
sagnanna eiga margar hverjar svo erfitt
með. Þær festast í umhugsun um það
sem pirrar þær en sjaldnast fáum við að
vita hvernig endirinn verður. Sögurnar
verða í heild eins konar rannsókn á
þeim mörkum sem fólk setur gagnvart
sínum nánustu; hvað þolum við þeim og
hvað ekki. Rannsakendur Fríðu eru fólk
af báðum kynjum og á ólíkum aldri sem
segir frá ýmist í fyrstu eða þriðju per­
sónu en flestar sögurnar (tíu af fjórtán)
hafa stúlku eða unga konu í sögu­
mannshlutverki. Mörkin snerta oftast
samskipti kynjanna.
ljósakrónan dinglar til og frá
Fyrsta sagan, „Ljósakrónan“, er sögð í
fyrstu persónu fleirtölu frá sjónarhorni
miðaldra hjóna. Aldrei kemur fram
hvort þeirra segir söguna en það sem
sögumaður tekur eftir – það sem hann
„sér“ – finnst mér frekar tengjast kven­
legri sýn, sjá til dæmis lýsingu á tengda­
dótturinni á bls. 11: „Hún leit út eins og