Tímarit Máls og menningar - 01.04.2019, Blaðsíða 135

U m S a g n i r U m B æ k U r
135
bókum fyrir hingað og þangað, setja
sumar á fornsölu ef einhver fornsali hafði
þá nokkurn áhuga á þeim – sá sem höf­
undur skiptir við notar orðið „tunnumat­
ur“ um einhverjar þeirra – og allmörgum
varð að farga. Söguna af þessum vanda
segir hann í riti sem ber titilinn Bóka-
safn föður míns eins og beinast liggur
við, en honum fylgir jafnframt, með agn­
arsmáu letri, ískyggilegur undirtitill:
sálumessa. Sitthvað fleira býr nefnilega
undir, því eins og höfundur segir þegar
lagt er af stað: „Ég er að kveðja bókina
sem hugtak og sem hlut.“ (11)
En hvernig útsetur hann nú þetta
requiem, í angurværum moll? Gegnum
verkið ganga ýmsar laglínur sem fléttast
lipurlega saman í breiða hljómkviðu.
Ein þeirra er minningabrot eða svip­
myndir af föður og afa höfundar, bóka­
söfnun þeirra og af hinsta sjúkdómi og
andláti föðurins, sem sungin er af mik­
illi hlýju. Þar má einnig heyra frá upp­
runa og sögu bókasafnsins, sem á sér
langar rætur. Þessu fylgir fjöldi af litlum
myndum af hinu ólíkasta tagi og án tit­
ils, sem eiga það sameiginlegt að þær
gera lagboðana sem snöggvast sýnilega,
þær eru myndrænn kontrapunktur.
Önnur laglínan er söngur um einn af
helstu þáttum safnsins, alls kyns verk
sem nefnast einu nafni „þjóðlegur fróð­
leikur“. Upp úr þeim eru teknar fjöl­
margir lagboðar, örstuttar mannlýsingar
eða sögubrot sem skotið er inn í tón­
fléttuna, yfirleitt án nokkurra sérstakra
tengsla við hana. En laglínurnar tvær
„bókasafn“ og „þjóðlegur fróðleikur“
eiga það sameiginlegt að þær snúast um
að varðveita hvers kyns brotabrot úr for­
tíðinni án þess að valið sé úr – „Ég fann
engar hreinar línur í bókasafni föður
míns“ (174), segir höfundur – og oft í
belg og biðu. Í leiðinni slær hann öðru
hverju, og með misjafnlega löngu milli­
bili, það sem hann kallar „minnisnótur
um þjóðlegan fróðleik“, og kemur þá í
ljós að þessi séríslenski vikivaki, sem
ungir menn hæðast gjarnan að, fylgir
sínum föstu lögmálum, þar er af nokkr­
um setningi sungið. Síðasta minnisnót­
an er þannig:
Kommur. Í textum af meiði þjóðlegs
fróðleiks er kommum dritað fjálglega
út um allar trissur. Kommur virðast
hafa verið billegar í fortíðinni. Punktar
hins vegar dýrir. Chateaubriand hefði
ef laust verið sáttur við greinarmerkja-
setninguna: Lífið er fullt af kommum
sem vitna um þáttaskilin þegar eitt líf
tekur við af öðru, þar er dokað við áður
en haldið er áfram. Punktur hins vegar,
hann er endanlegt greinarmerki. (155)
Er þetta torskilið? Kjarninn í þessum
„þjóðlega fróðleik“ er sá að hann er
varðveisla varðveislunnar vegna, þar er
litið á fortíðina sem hafdjúp af tónum,
sem eru hver tengdir öðrum, og um er
að gera að láta sem flesta þeirra endur­
óma inn í framtíðina.
Þriðja laglínan er hins vegar af öðru
tagi. Hún er ljóðrænt tregróf um horfn­
ar bækur og bókasöfn, og endar á coda
sem virðist hafa slegið áheyrendur mjög,
því margir hafa tekið undir: „Allt bend-
ir til þess að það að lesa (til að mynda
úr bók) sé deyjandi list. Lestur langra
texta verður varla hversdagsíþrótt í
framtíðinni. Líklega verður slík iðja
skilgreind sem einhverskonar sérfræði-
hæfni eða sniðugt hobbí, svona eins og
að kunna að slá tún með orfi og ljá.“
(145) Fáum töktum síðar endurtekur
hann þetta coda í annarri útsetningu:
Ég hef á tilfinningunni að við séum
að lifa efstu daga bókarinnar. Það er
ekki bara innihald bókanna sem mætir
fálæti heldur er það bókin sjálf sem
hlutur. Bókina rekur út á jaðarinn í
menningu okkar. Það er ef laust viðbúið,
fyrirsjáanlegt jafnvel. Bókin er úrelt