Heimsmynd - 01.03.1986, Blaðsíða 88

þjóðir. í þeim löndum, þar sem kólester-
ól í blóði er almennt mjög lágt, eru
kransæðasjúkdómar mjög fágætir en hið
gagnstæða gildir í þeim löndum þar sem
meðalkólesteról landsmanna er hátt.
Þrátt fyrir þessa vitneskju, sem almennt
er viðurkennd, hefur lengi staðið styr um
hlut kólesteróls og þá sérstaklega hlut
fæðunnar sem ákvarðar magn kólesteróls
að verulegu leyti, í kransæðasjúkdóm-
um. Segja má að ágreiningsefnin hafi
verið tvö, annars vegar spurningin um
hvort kólesteról gegni orsakahlutverki í
æðakölkun og hins vegar hvort gagn sé
að fjöldabaráttu („mass intervention")
gegn áhættuþáttum kransæðasjúkdóma.
Segja má að óyggjandi svar liggi ekki
fyrir þrátt fyrir miklar rannsóknir, ein-
mitt vegna þess hve gífurlega erfitt er að
rannsaka þetta. Engin rannsókn er held-
ur í gangi á þessari stundu, sem er líkleg
til að gefa slíkt óyggjandi svar. Því er
okkur nauðsynlegt að reyna að meta af
hlutlægni þær upplýsingar, sem liggja
fyrir.
Fróðlegt er að íhuga um hvað ágrein-
ingurinn hefur snúist. Snemma á öldinni
var ljóst að meinsemdin sjálf, það er
æðakölkunin, innihélt mikið af kólester-
óli. Af því varð samt ekki ályktað að
kólesteról væri orsök meinsemdarinnar
heldur gat það allt eins verið saklaus
þátttakandi eða jafnvel áhorfandi að því
sem máli skipti. Jafnvel eftir að ljóst var
að kólesterólið er ættað úr sérstökum
fituríkum sameindum í blóði (LDL,
“Low density lipoprotein") varð samt
ekki ályktað um orsakasamband, sér-
staklega þar sem margt annað merkilegt
fannst í meinsemdinni, bæði frumur og
Heildardánartíðni á íslandi. Dánir sem
hlutfall af íbúafjölda. Meðaltal fimm ára
tímabila. (Frá ritstjóra Heilbrigðismála,
Jónasi Ragnarssyni.)
bandvefur. Hins vegar varð þessi vitn-
eskja um kólesteról í æðakölkun
kveikjan að dýratilraunum, sem renndu
allsterkum stoðum undir kólesterólkenn-
inguna. í fjölmörgum dýrategundum hef-
ur tekist að „framkalla“ æðakölkun með
því að ala dýrin á kólesterólríkri fæðu
eða fæðu, sem er rík af mettaðri dýrafitu,
sem veldur kólesterólhækkun í blóði. Og
þegar dýrin voru aftur sett á kost sem var
snauður af mettaðri dýrafitu gengu þess-
ar breytingar tii baka.
Gagnrýnendur hafa hins vegar bent á,
og það með réttu, að öll þessi dýramódel
séu ófullkomin, þar sem meinsemdirnar
séu ekki að öllu leyti eins og æðakölkun í
mönnum og sérstaklega að þær séu lað-
aðar fram á tiltölulega fáum mánuðum,
þar sem æðakölkun í mönnum þróast á
löngu árabili áður en sjúkdómsins verður
vart. Loks hefur tekist að framkalla
meinsemdir í dýrum, sem líkjast mjög
æðakölkun, án þess að hækka kólesteról
í blóði og ala þau á fitu, svo sem að
skadda æðaþel slagæðanna á einhvern
hátt.
Þriðji þátturinn í þessari rökræðu eru
síðan faraldursfræðilegu upplýsingarnar,
sem fyrr er getið og óyggjandi hafa greint
hátt kólesteról í blóði sem áhættuþátt
kransæðasjúkdóma. Par sem sterk fylgni
er á milli neyslu mettaðrar fitu og kólest-
eróls í blóði, hefur þar með verið sýnt
fram á sterka fylgni milli neyslu mettaðr-
ar dýrafitu og tíðni kransæðasjúkdóma.
En fram hjá því verður ekki horft að
fylgni merkir ekki endilega orsakasam-
band. Hugsanlegt er að bæði æðakölkun-
in og kólesteról í blóði séu kennimörk
einhvers dýpri orsakavaldar, sem við
ekki þekkjum. Og margt annað skilur að
í lifnaðarháttum milli þjóða þar sem
kransæðasjúkdómar eru algengir og
þeirra, þar sem kransæðasjúkdómar eru
fágætir. Því var sú krafa gerð að sýnt yrði
fram á það með athugunum á fólki að
Dr. Þorsteinn Blöndal.
Heilinn gleymir tóbaki
aldrei
Ef Nóbelsverðlaun í markaðsfærslu
væru veitt kæmu sígarettuframleiðendur
að mati Þorsteins mjög til álita. Síga-
rettan olli algerri reykinga sprengingu
bæði hér og erlendis þegar hún kom á
hinn almenna neyslumarkað. Um alda-
mótin síðustu var um 80-90 prósent alls
tóbaks neytt í gegnum munn og nef og af
körlum nær eingöngu. Eftir að sígarettan
kom fram á sjónarsviðið þá hafa allar
aðrar neyslumyndir tóbaks næstum horf-
ið í skugga hennar. „Það hefur sýnt sig“
segir Þorsteinn „að konur reykja nær
eingöngu sígarettur og af þeim körlum,
sem reykja, reykja tveir af hverjum
þremur sígarettur. Reykinn má innbyrða
lengst ofan í lungu án teljandi óþæginda í
fyrstu en af mikilli nautn síðar. Síga-
rettan er létt og lekker og varð auðveld-
lega partur af kvennaímyndinni. Eftir að
88 HEIMSMYND