Heimsmynd - 01.03.1986, Page 92

... MATARÆÐIS-
BREYTING LEIÐIRTIL
LÆKKUNAR Á TÍÐNI
KRANSÆÐARSTÍFLU.
í tóbaksreyk hafa fundist yfir
fjögur þúsund niismunandi efni og
efnasambönd. Nikótínið veldur aukinni
tilhneigingu til hjartsláttaróreglu,
sem kann að geyma skýringu á aukinni
tíðni skyndidauða meðal reykingafólks.
andi reykingavenja, mismunandi líkams-
þunga og blóðþrýstings, þannig að sjálf
hreyfingin virtist gegna þarna hlutverki.
Eins og í umfjölluninni um samband mat-
aræðis og kransæðasjúkdóma má einnig
setja fram efasemdir hér, vegna þess að
um úrval getur verið að ræða. Hugsan-
legt er að íþróttaiðkunin bæti ekki
heilsuna heldur séu það hinir hraustu
sem leggi stund á hana. Sennilega eru
flestar ef ekki allar athuganir á fólki því
marki brenndar að erfitt er að hrekja
þessar efaserhdir. Vegna þessa rökfræði-
lega vanda var gerð rannsókn á öpum,
sem gefur sterka vísbendingu um að
hreyfing hafi beinlínis verndandi áhrif
gegn kransæðakölkun. Öpunum var
skipt í þrjá hópa. Fyrsti hópurinn fékk
venjulega apafæðu og við þær aðstæður
er kransæðakölkun fágætt vandamál.
Annar hópurinn fékk kost ríkan af mett-
aðri dýrafitu og kólesteróli og þeir apar
fengu veruleg kransæðaþrengsli, jafnvel
kransæðastíflu, og dóu skyndidauða.
Þriðji hópurinn fékk líka þennan óholla,
fituríka kost en var látinn þramma á
göngubretti um tvær klukkustundir á
dag. Kransæðakölkun var miklu minni í
þeim en í félögum þeirra sem ekkert
hreyfðu sig. í þessari apatilraun reyndist
hreyfingin hafa ótvíræð verndandi áhrif
gegn kransæðaþrengslum og -stíflu. Ekki
er alveg ljóst hvernig á þessu stendur en
íþróttaiðkun hefur í för með sér verulega
hækkun á háþéttni lipópróteinum, sem
að ofan er getið (góða kólesterólið) sem
eru talin hreinsa kólesteról úr slagæða-
veggjum. Auk þess hamla þær gegn blóð-
segamyndun, hafa hagstæð áhrif á kol-
vetnaefnaskipti og draga úr öðrum
áhættuþáttum eins og offitu, háum blóð-
þrýstingi og reykingum.
Hér hefur verið stiklað á aðeins ör-
fáum atriðum þar sem greinilegt sam-
band ríkir á milli lifnaðarhátta eða lífs-
stíls og heilsufars, jafnvel langlífis.
Ahersla hefur verið lögð á alvarlegustu
sjúkdómana og algengar dánarorsakir en
ótalin eru fjölmörg dæmi um hve lifnað-
arhættir gegna stóru hlutverki í framþró-
un sjúkdóma. Þannig eru vímuefni ekki
bara sjúkdómsvaldar heldur einhverjir
stærstu slysavaldar þjóðfélagsins og mið-
punktur allrar afbrotastarfsemi.
PERSÓNULEGT VAL - PERSÓNU-
LEG ÁBYRGÐ
Á örskömmum tíma í sögunni hafa
lífsskilyrði íslendinga breyst frá því að
heilsa og ævilengd hafi fyrst og fremst
ráðist af ytri aðstæðum, árferði eða því
hvort drepsóttir bárust að ströndum til
þess að vera að verulegu leyti í höndum
þeirra sjálfra og mótast af þeim lífsstíl er
þeir temja sér. Þessari vitneskju fylgir að
sjálfsögðu mikil persónuleg ábyrgð.
Stundum heyrist því fleygt að þessi atriði
skipti litlu máli vegna þess að hár aldur
sé ekkert kappsmál. Því sé sama þótt
heilsuspillandi líferni stytti aðeins ævi-
skeiðið. Þess grundvallarmisskilnings
gætir að umfjallaðir sjúkdómar klippi
snyrtilega síðustu ár ævinnar af og stytti
þannig ellina. Þvert á móti má leiða að
því rök, að ellin lengist á kostnað ung-
dómsára þar sem hrörnunarsjúkdómar
ganga fyrr í garð en ella. Öldrun hefur
verið skilgreind sem starfræn hnignun
líffæra sem kemur smátt og smátt á
löngum tíma. Á unga aldri búa líffærin
yfir starfrænum varasjóði, sem er frá
fjórum til tíu sinnum meiri en þarf til að
lifa. Ungur maður getur þannig aukið
afköst hjartans fimmfalt og lungnanna
tífalt við áreynslu miðað við það sem þarf
í hvíld. Þessi starfræni varasjóður
minnkar smám saman og þrýtur loks al-
veg. Hins vegar er það breytilegt eftir
einstaklingum hve hratt þetta gerist og
öldrunarrannsóknir benda til að einnig á
þessu sviði séum við að verulegu leyti
okkar eigin gæfusmiðir. Þannig virðist
bæði andleg og líkamleg hrörnun, sem
kemur snemma, helst stafa af vannotkun
fremur en af sliti. Komið hefur á daginn
að þjálfunarhæfni gamals fólks, bæði
andleg og líkamleg, er miklu meiri en
menn gerðu sér grein fyrir. Það má ef til
vill segja að ryð en ekki slit sé aðal
óvinur líkamans. Kransæðaþrengsli,
lungnaþemba og lungnakrabbi á miðjum
aldri eru allt dæmi um ótímabæra hrörn-
un þar sem varasjóður líffæranna hefur
verið notaður í ótíma. Þar sem reykingar
hafa mikla þýðingu fyrir alla þessa sjúk-
dóma, beinlínis kalla yfir neytandann
ótímabæra hrörnun, er erfitt að hugsa sér
heilsufarsþátt þar sem persónulegt val og
um leið persónuleg ábyrgð gegnir stærra
hlutverki.
92 HEIMSMYND