Heimsmynd - 01.03.1986, Qupperneq 128

Nautgripir og heybaggar koma á land
við steinbryggjuna. Höfnin hafði mikið
aðdráttarafl fyrir unga drengi og þessir
nautgripir fengu sannarlega glæsilegar
móttökur! Mennirnir í hvítu sloppunum
eru líklega slátrarar. Um aldamótin
bauðst bæjarbúum nýtt nautakjöt á vorin
og sutnrin, annars var nýtt kjöt aðeins að
fá á haustin, þegar sauðféð streymdi til
bæjarins úr öllum áttum. (Ljósmynd:
Pétur Brynjólfsson, Þjóðminjasafn).
Hross við Smiðjustíg 1899. Farar-
skjótar fortíðarinnar bíða þess að vera
brúkaðir. Myndin minnir óneitanlega á
það hvernig bflar bíða við húsin nú.
(Ljósmynd: Charles Stitt, Þjóðminjasafn).
Tuddi leiddur til slátrunar'! Samkvæmt
lögreglusamþykkt bæjarins áttu tveir fíl-
efldir karlmenn að fylgja hverju nauti sem
leitt var um bæinn, svo að Þorvaldi Bjöms-
syni lögregluþjóni þótti greinilega rétt að
hafa auga með flutningunum. Einhver tog-
ar í bandið um hálsinn á bola, en Bensi í
Krossholti ýtir á eftir. Myndin er tekin
fyrir framan Landsbankann í Austurstræti
árið 1898. (Ljósmynd: Árbæjarsafn).
Fyrsta neðanjarðarskólpræsi bæjarins
var lagt árið 1903 frá Landakoti og sagði
blaðið Reykvíkingur um það þarfa fram-
tak að páfinn hlyti að hafa dáleitt bæjar-
fulltrúana til þess að veita fé til fram-
kvæmdanna.
SALERNISÁBURÐUR
Sveitamenn dáðust af hinum miklu
tæktunarframkvæmdum í Reykjavík, því
að túnútgræðslan þar var sú mesta á
landinu. Árið 1910 var farið fallegum
orðum um það í blaðinu Norðurlandi
hvernig menn í Reykjavík ræktuðu ágæt-
is tún úr mýrum og grjótmóum, og sagt
að þar reynist áburðurinn nægur.
Reykjavík átti áburð fram yfir sveitirnar
þar sem salernisáburðurinn var. Manna-
saur var hann ekki nefndur á prenti, en
þegar talað er um „besta áburðinn“ skilst
við hvað er átt. Aldamótamenn áttu tölu
yfir þennan áburð í Reykjavík; hann var
talinn nema 2372 teningmetrum á ári.
Einn túneigandi, Einar Zoéga hótel-
vert, hafði aðgang að nægum salernis-
áburði í hóteli sínu. Halldóri Jónssyni
bankaféhirði og bæjarfulltrúa blöskraði
hvernig hann lét flytja áburðinn frá Hót-
el Reykjavík suður á tún sitt, og skrifaði
Halldór lögreglustjóra um málið. Hann
segist hafa orðið vitni að því ásamt tveim-
ur mönnum á miðnætti kvöldið áður, er
Guðmundur Bjarnason í Melshúsum ók
skítavagni fyrir Einar suður alla Suður-
götu. Vagninn var svo gisinn að þunnt
innihaldið streymdi niður alla leiðina og
lá þar enn þegar bréfið var ritað. Vel
þekktir borgarar urðu vitni að þessu
ásamt Halldóri, annar þeirra bæjarfull-
trúi eins og Halldór, og voru þeir reiðu-
búnir að votta það hvernig götur bæjar-
ins voru á þennan hátt útataðar í „fúlustu
saurindum." Einar hlýtur að hafa látið
þétta vagn sinn eftir þetta uppistand.
...Árið 1906 geisaði taugaveiki í
Skuggahverfi. Léleg salernishreinsun var
grunuð um að eiga þátt í útbreiðslu
veikinnar, svo að bæjarstjórn fól
heilbrigðisnefnd að athuga hvernig til-
hlýðilegast væri að koma þar á opinberri
hreinsun. Þá kom áburðarfélag jarðrækt-
armanna, sem stofnað var árið 1904, til
skjalanna. Það tók að sér vikulega
hreinsun í Skuggahverfi fyrir 20 aura.
Félagið reisti haughús sunnan undir
Skólavörðuhæð milli Gróðrarstöðvarinn-
ar og Aldamótagarðanna. Áburðarvagn-
arnir fóru ófáar ferðir þangað suður eftir,
því að bæjarstjórn lagfærði sunnanverð-
an Laufásveg að beiðni félagsmanna
haustið 1907. Árið 1910 virðist Áburðar-
félagið hafa skort áburð, en þá sendi það
bæjarstjórn erindi um að skylduhreinsun
yrði hafin í nokkrum hluta bæjarins, og
bauðst til að taka hana að sér . . .
Árið 1912 var heilbrigðisfulltrúi feng-
inn til að taka að sér eftirlit með salernis-
hreinsun fyrir 300 krónur á ári, og fór
hreinsunin fram á vegum bæjarins. Þeir
túneigendur sem höfðu íbúð f túni sínu
sluppu við að láta hreinsa hjá sér, en þeir
voru líka þeir einu sem fengu slíka und-
anþágu. Menn voru mjög óánægðir með
þessa nauðungarhreinsun, það sést á er-
indi sem bæjarstjórn barst frá tæplega
400 bæjarbúum þar sem þess var krafist
að hún yrði látin niður falla...
Bæjarstjóri kom þá til móts við hina
óánægðu með því að veita þeim und-
anþágu frá salernishreinsun bæjarins,
sem gátu sannað fyrir heilbrigðisfulltrúa
að einhver túneigandi hreinsaði salerni
þeirra árið um kring.
...Engin opinber þarfindahús voru í
Reykjavík á síðustu öld. Árið 1888 kom
Jón Ólafsson ritstjóri fram með þá hug-
mynd í bæjarstjórn að láta reisa slík hús.
Málinu var vfsað til veganefndar og ekk-
ert varð úr nema vangaveltur. Walgarð
Breiðfjörð hreyfði aftur við málinu í
Reykvíkingi árið 1894 og vildi láta byggja
fjögur til fimm salerni á ströndinni. Hann
var sannfærður um að ekki væri vanþörf
á því:
„Vegna salernisleysis neyðast menn til
að gjöra þarfir sínar undir húsveggjum
með fjörunni og bryggjum hennar fyrir
allra augum, jafnt innlendra sem út-
lendra, og er slíkt engu síður brot á lög-
reglusamþykktinni, sem bæjarstjórnin
eigi má láta afskiptalaust. “
Walgarð hélt áfram í sama dúr árið
1897, og lagði áherslu á hversu óþægilegt
þetta væri fyrir aðkomumenn. Þessi
seinni lýsing hans er ekki síður myndræn:
„...gangi maður hjer niður á bryggj-
urnar þá sjer maður nœstum á hvaða tíma
dagsins sem er, til austurs og vesturs með
fram fjörunni menn á húki að þörfum
sínum... sömuleiðis sjást rnenn stundum
hópum saman kasta af sjer vatni upp við
húsveggi meðfram götunum. “
í þetta sinn tók bæjarstjórn við sér.
Veganefnd var falið að byggja „salerni
og pissoir" vorið 1898, og átti að verja til
þess allt að 300 krónum af fjárveitingu til
hreinlætis. Walgarð segir frá því stuttu
síðar í blaði sínu að salerni hafi loks verið
byggt, „bak við hafnarkastalann fram
undan fyrrum búð Þorláks kaupmanns
Johnsens." Hann segir að bæjarstjórn
hafi iðrast gjörða sinna, því að „siða-
gæslunefnd" hafi komið fram með skæð-
ustu röksemdina gegn kömrunum. Mikil
undur gætu hlotist af því ef „hún- og
hannkynið“ mættust þar, en fyrir alda-
mót unnu bæði kynin við uppskipun í
Reykjavík. Málið komst þó í höfn, að því
er Walgarð segir vegna þess að formaður
veganefndar varði málið ötullega. Jón
Erlendsson, kallaður boli, var ráðinn til
þess að hreinsa þarfindahúsin fyrir 24
krónur á ári. En Adam var ei lengi í
paradís. Salernunum var lokað eftir rúmt
ár vegna „svínsháttar umgangenda", —
einhverjir höfðu þá fundið hvöt hjá sér til
að mála með saur á veggi þeirra.
128 HEIMSMYND