Heimsmynd - 01.04.1992, Síða 90

„Af hverju verður fólk ástfangið? Af hverju lætur það
ekki bara venjulega kynhvöt ráða og hættir að hugsa um
þessa rómantísku ást? Þetta virðist spretta af þörf sem
við getum ekki skýrt en grípur okkur svona sterkt. Ætli
trúin sé ekki einhver útrásarþörf og aðdráttarþörf
jafnframt. Við finnum að tilveran endar ekki þar sem
þekkingin nær, það er til eitthvað miklu fjarlægara sem
við leitum. "
- Þú hefur alla tíð haft töluverð tengsl við ungt fólk, Svein-
björn. ..
Já, það er rétt. Kannski má segja að ég sé opnari gagnvart
yngra fólki en því eldra. Sumt það sem ég hef gert með ungu
fólki hefur verið í tengslum við skáldskap og skáldskaparlegar
hugmyndir, beint eða óbeint. Ég hef stundum verið fenginn til
að kveða á samkomum þar sem rokkhljómsveitir eru að spila.
Ef við styttum þetta í rímur og rokk þá er einhver skyldleiki
þarna á milli, kringumstæður aðrar og uppbygging allt önnur.
En ég hef haft gaman af því að kynnast fólkinu sem flytur
þessa tónlist. Og það er gaman að koma fram með því, það
dettur allt í dúnalogn og verður steinhljóð á meðan ég er að
kveða. Mér hefur fundist fólk taka því mjög vel, það er alls
ekki hneykslað á þessari tilbreytingu. Það skemmtilega við
nútímann er að hann getur tekið á móti ólíkum hlutum, hvort
sem þeir eru tengdir fornöld eða nútíð, og auðvitað er öll nú-
tíð tengd fornöldinni líka, jafnvel rokkið.
Á seinni tímum blandast inn í þessi samskipti umræður um
ásatrú og hugmyndafræði hennar, ungt fólk er mjög forvitið
um þá hluti. Yngra fólk hefur mikinn áhuga á dulrænum fræð-
um frá ýmsum sjónarhornum. Þetta er bylgja sem gengur yfir,
en samt kemur þarna margt fram sem er forvitnilegt og lyftist
stundum yfir þetta fáfengilega kukl, spádómadútl og þess
háttar. Þetta vekur ýmsar hugsanir og gæti komið eitthvað
gagnlegt út úr því.
-Hvernig kom það til að þú gerðist ásatrúarmaður?
Hugmyndirnar um trúna fékk ég í mig gegnum skáldskap-
inn, ekki síst annarra skáldskap; hann þlandar sér inn í allt
sem ég geri, hvort sem það er að trúa, vinna eða annað. Þær
hafa síðan samlagast mínu hugarfari og orðið að því sem ég
kalla ásatrú og eru einhvers konar trúarbrögð. Skáldskapurinn
hefur að minnsta kosti gert mér kleift að hugsa þetta og
hagnýta sem trúarbrögð og ég hef reynt að færa það í þann stíl
sem því hæfir. Trúin hefur orðið til að auka mér og jafnvel
öðrum kjark, hún hjálpar mönnum til að gera sér grein fyrir
gildi þeirra, hvers fyrir sig. Mér finnst það vera viðhorf ása-
trúarmanns að hann sé ekki varnarlaus og máttlaus gagnvart
goðunum heldur sé hann fullgildur aðili í viðskiptum sínum
við þau. Goðin eru ekki almáttug og það er maðurinn ekki
heldur. En það má sækja ýmislegt gott til goðanna. Og ef
menn trúa ekki á þau geta þeir sótt til þeirra hugmyndir sem
trúin hefur byggt upp. Þannig er það líka með skáldskapinn,
þótt hann sé ekki raunverulegur byggir hann upp krafta og
hugmyndir sem menn geta haft gott af. Þannig er trúin og
skáldskapurinn eitt og hið sama.
-Á trúin miklu fylgi að fagna um þessar mundir?
Ég efast um að fólk hafi nokkurn tíma verið trúaðra en ein-
mitt núna. Það trúir kannski ekki eins kerfisbundið og áður
var þegar allt var gert eftir fyrirskipun, að svo miklu leyti sem
það var hægt. En mér virðist af því fólki sem ég hef einhverja
hugmynd um, bæði hérlendis og í nálægum löndum, að þar sé
einhvers konar trú ekki síður sterkur þáttur í tilfinningum og
hugmyndum fólks heldur en áður var. Það lýsir sér í einhverri
leit. Fólk skynjar þessa hluti sem tengjast trúnni, það fær ekki
beinar vitranir kannski, það hefur aldrei verið mikið um slíkt.
En það skynjar þó að rök tilverunnar enda ekki þar sem þekk-
ingin nær. Og það er að leita. Það fer nokkuð hver sína leið og
reynir að hafa stuðning af öðrum, en trúarþörf og trúarlöngun
er ekki síður ríkjandi nú en áður var. Það er alltaf einhver
hópur sem þykist vera eða er á móti allri trú og sér ekkert í
henni nema grillur, en sá hópur er ekki fjölmennur. Maðurinn
virðist ekki geta verið án einhverrar trúar. Jafnvel þótt hann
reyni að afneita því öllu getur hann ekki lifað án þess að hafa
einhverja trú. Ég útskýri það fyrir mitt leyti þannig að það séu
einhver öfl, ef til vill nokkuð fjarlæg, sem hafa áhrif á mannlíf-
ið og jafnvel allt líf á jörðinni. Þetta skynja menn og það verð-
ur þeim að trú af því þeir vita ekki hvað það er. Þetta sam-
band er ekki síður sterkt núna en áður var.
Fólk er ákaflega mikið að leita, reyna að sjá út fyrir þennan
venjulega sjóndeildarhring. Það gerir sér grein fyrir því að til-
veran er ekki öll eins og við sjáum hana. Þessi skynjun býr í
öllu fólki, bæði frumstæðu fólki og öðru. Hinsvegar hefur vís-
indastefnan lengi verið að drepa hana niður. Það bar kannski
meira á því framan af þessari öld að allt átti að skýra út frá
vísindalegu sjónarmiði. Ef menn komu með kenningar um lrf-
ið og tilveruna á víðara sviði voru þeir mjög harðir á því að
þetta væru vísindi en ekki trú, þó mikið af því hafi síðan ekki
reynst nein vísindi. En það eru margir sem trúa því að til séu
aðrir heimar. Sumir hafa fundið einhverja staðfestu í trúnni en
gjarnan skorðast dálítið óþyrmilega og lokast um leið fyrir
öllu öðru. Megnið af fólki er samt horfið frá trúleysinu og unir
ekki við það.
Stundum finnst manni að trúin á fyrri tímum hafi drepið
niður trúna, þ.e.a.s. hin stjórnskipaða trú, fest í rammar skorð-
ur af páfum, klerkum og valdsmönnum sem notuðu hana til
að stjórna fólki. En það drap niður hina raunverulegu trú og
trúarleit, menn fóru þá að trúa eftir einhverju kerfi.
-En hvað fær fólk til að leita svo ákaft að öðrum heimi, ann-
arri tilveru? Er það ósátt við þann heim sem það býr í eða er
þetta mönnum eðlislægt?
Það væri gaman að geta skýrt þetta. Af hverju verður fólk
ástfangið? Af hverju lætur það ekki bara venjulega kynhvöt
ráða og hættir að hugsa um þessa rómantísku ást? Þetta virðist
spretta af þörf sem við getum ekki skýrt en grípur okkur
svona sterkt. Ætli trúin sé ekki einhver útrásarþörf og aðdrátt-
arþörf jafnframt. Við finnum að tilveran endar ekki þar sem
þekkingin endar, það er til eitthvað miklu fjarlægara sem við
leitum. Þörfin fyrir samfélag er takmarkalaus eins og vísindin
segja okkur að heimurinn sé. Við eigum okkur engin takmörk.
Við erum samt auðvitað takmörkuð, bundin blettinum sem
við stöndum á og starfsvettvangi. En hin eiginlegu takmörk
eru ekki til. Þetta verður okkur að trú og samskonar hug-
myndum. Þekking á einu sviði kallar bara á fleiri spurningar.
Sá maður sem reynir að bæla niður hjá sér trúhneigðina hlýtur
að vera eins og blóm undir dalli sem hvolft hefur verið yfir
það. Það getur sótt næringu til rótanna en vantar það sem þarf
að hafa frá loftinu og það vantar birtuna. Þetta kann þó að
vera ýkt samlíking því maður sem afneitar öllu og viðurkennir
ekkert nema það sem er vísindalega sannað er samt ekki laus
undan þessari tilfinningu, hann getur ekki alveg lokað fyrir
hana. Hann getur talað og skrifað þannig, en hann sleppur
ekki við hana.
90 HEIMSMYND