Ársrit um starfsendurhæfingu - 2014, Side 45

45www.virk.is
PALLBORÐSUMRÆÐUR
„Það er alveg sama hvaða
mælikvarða við setjum á
getu eða vangetu fólks.
Spurningin er, hvað tekur
við þegar fólk lýkur starfs-
endurhæfingu?“
Harka á vinnumarkaði
Júlíus: Ég tala við fólk í atvinnuleit á
hverjum degi. Það trúir því varla nokkur
hvað íslenskur vinnumarkaður getur
verið harður og óbilgirnin mikil. Oft er
um að ræða erfiðar vinnuaðstæður, léleg
laun og skort á tillitssemi gagnvart hinum
vinnandi manni. Þetta mætti athuga
betur og laga. Það er alveg sama hvaða
mælikvarða við setjum á getu eða vangetu
fólks. Spurningin er, hvað tekur við þegar
fólk lýkur starfsendurhæfingu? Hvernig er
vinnumarkaðurinn í stakk búinn til að taka
á móti þessu fólki? Þarna vantar ákveðinn
hlekk í keðjuna.
Salóme: Ég tek undir að þetta hangir
allt saman. Umburðarlyndi gagnvart
mismunandi getu fólks, eða skortur þar
á, endurspeglast í þeim viðbrögðum sem
mæta fólki á vinnumarkaði, til dæmis
þegar það snýr aftur eftir langvarandi
veikindi og er orðið fullvinnufært. Þá mætir
því gjarnan ný staða á vinnustaðnum,
jafnvel er búið að lækka það í tign og þar
með í launum. Fólk er gjaldfellt fyrir að
hafa verið frá vegna veikinda. Því miður
eru mörg dæmi um þetta.
Geirlaug: Ég held að það þurfi að breyta
örorkumatinu þannig að fólk geti verið í
vinnu án þess að bætur skerðist á móti.
Fólk þarf líka að geta sótt um viðbótarbætur
á réttan stað. Ég vil sjá þjónustuborð þar
sem metið er hvers eðlis vandinn er; er
hann læknisfræðilegur eða félagslegur? Ég
er búin að teikna þetta þjónustuborð upp.
Í framlínunni þurfa að vera fagmenn sem
geta með skjótum hætti greint vandann
og vísað fólki áfram í kerfinu; þar væru
Tryggingastofnun, lífeyrissjóðirnir, VIRK,
atvinnuleysistryggingasjóður og aðrir.
Magnús: Örorkumatinu var breytt fyrir
nokkrum árum frá því að vera ekki
síst félagslegt mat yfir í að vera hreint
læknisfræðilegt mat. Hugsunin að baki
var í raun ágæt; maður skyldi metinn út
frá sinni líkamlegu færni til örorku eða ekki
örorku. Hins vegar var alveg horfið frá því
að meta hvort viðkomandi gæti séð sér
farborða eða ekki, sem þó er miklu réttari
hugsun, því vinnufærni snýst ekki bara
um líkamlega færni heldur líka andlega
og félagslega. Við höfum séð dæmi um
alvarlega líkamlega fatlað fólk sem vinnur
fulla vinnu og vel það. Vinnufærni og
-geta snúast um marga þætti aðra en þá
líkamlegu. Erfiðasti hópurinn er sá sem
getur unnið en vill ekki vinna og þannig
hefur það alltaf verið.
Salóme: Svo má líka spyrja sig þess
hvaðan viljinn til að vinna komi yfirhöfuð.
Það að vilja ekki vinna er ekki endilega
meðfæddur galli eða sjúkleg bilun, heldur
ástand sem á upptök sín einhvers staðar
í sögu viðkomandi og fyrri reynslu eða í
umhverfi í æsku. Við höfum aldrei tekið á
þessu í heilbrigðiskerfinu. Hvaðan kemur
viljinn til heilbrigðs lífs og til góðrar heilsu?
Geirlaug: Hér erum við að horfa á sögu
kynslóðanna. Ungir krakkar koma inn til
okkar, þau vita ekki hvert þau vilja fara,
hafa enga framtíðarsýn og þeim hefur ekki
verið kennt að takast á við þetta. Svo fer
maður að skoða fjölskyldusöguna og þá
kemur í ljós brotið bakland; foreldrarnir í
sömu stöðu og kannski amma og afi líka.
Þetta er kynslóðaarfurinn og að mínu viti
þurfum við að vinna miklu nánar með fólk
og fjölskyldur þess.
Elín Ebba: Samkvæmt niðurstöðum
könnunar, sem gerð var á vegum vel-
ferðarráðuneytisins fyrir nokkru, langaði
65 af 100 einstaklingum sem höfðu
verið metnir óvinnufærir aftur út á
vinnumarkaðinn. Af þeim hafði aðeins
þremur tekist að fá vinnu. Við erum með
ákveðinn hóp sem langar að vinna en
kemst ekki út á vinnumarkaðinn. Það
er að hluta til, eins og Júlíus nefndi,
vegna þess að vinnumarkaðurinn er
harður. Þú þarft ekki annað en að kíkja
á atvinnuauglýsingar þetta er mjög full-
komið fólk sem verið er að sækjast eftir.
Okkar fólk sér enga atvinnuauglýsingu
sem höfðar til þess. Sóst er eftir fólki sem
er sjálfstætt, með góða samstarfshæfni,
er útsjónarsamt, tekur frumkvæði og þar
fram eftir götunum.
Við þurfum að ræða samfélagslega ábyrgð
því ef við hendum fólki í burtu sem ekki
er fullkomið þá sitjum við uppi með kerfi
sem við stöndum ekki undir. Ef vilji hins
opinbera er að við tökum við fleirum með
skerta starfsgetu, verða yfirvöld að búa til
einhverjar skattaívilnanir fyrir þau fyrirtæki
sem ráða til sín ákveðið hlutfall fólks með
skerta starfsgetu. Fyrirtækin þurfa líka að
hafa fjárhagslegan ávinning af þessu.
VIRK eins og framlengdur
armur endurhæfingarinnar
Magnús: Ég hef alltaf litið á þennan
starfsendurhæfingarsjóð sem annars
vegar matstæki, sem finnur þá sem vilja
vinna en geta illa, og hins vegar sem leið til
að koma þeim í úrræði sem gera þá færari
til að komast aftur inn á vinnumarkaðinn.
Í matsferlinu þarf að greina hafrana frá
sauðunum. Það þarf að finna þá sem
virkilega vilja taka á í starfsendurhæfingu
og finna þá sem vilja það ekki og eyða
ekki of miklu púðri í það sem er í rauninni
vonlaust. Raunin er að ef þú spyrð ein-
stakling hvar hann sjái sig eftir ár og
hann svarar því til að hann telji sig verða
kominn í vinnu, þá eru meiri líkindi til þess
að svo verði. Segist hann hins vegar ekki
reikna með að verða kominn í vinnu, þá er
mjög líklegt að hann verði það ekki. Því er
mikilvægt að skima fyrir þessu hér og nýta