Ársrit um starfsendurhæfingu - 2014, Blaðsíða 54

54 www.virk.is
UPPLÝSINGAR
A
Ð
S
E
N
D
G
R
E
IN
Árangur starfsendurhæfingar
Starfsendurhæfing hefur verið í aukinni
sókn á Íslandi síðustu ár. Rannsóknir á
árangri starfsendurhæfingar hafa sýnt
fram á fjölmarga kosti þess að taka þátt
í starfsendurhæfingu. Fyrst og fremst
sýna rannsóknir að starfsendurhæfing
eykur virkni til náms og vinnu (Guðrún
Hannesdóttir, 2009; Halldór Sigurður
Guðmundsson, Atli Hafþórsson, Bryn-
dís Elfa Valdemarsdóttir, Kristján Már
Magnússon og Guðný Björk Eydal,
2011). Niðurstöður rannsóknar Sigurðar
Thorlacius, Gunnars Kr. Guðmundssonar
og Friðriks H. Jónssonar (2002) þar
sem helmingur þátttakenda hafði unnið
launaða vinnu eftir starfsendurhæfingu
og fjórðungur hafði verið í námi,
þykja til að mynda benda til þess að
starfsendurhæfing geti komið í veg fyrir
örorku. Í víðtækri rannsókn Guðrúnar
Hannesdóttur (2009) á árangri náms- og
starfsendurhæfingarinnar Hringsjár, höfðu
64% þátttakenda stundað nám og 66%
höfðu einhverju sinni verið í vinnu eftir
endurhæfingu. Í ljósi niðurstaðna þessara
rannsókna má ætla að starfsendurhæfing
geti skilað ágætum árangri í að virkja fólk
til frekara náms eða vinnu.
Íslenskar rannsóknir hafa þó ekki lagt
mikla áherslu á að greina hvað einkennir
þá sem ná árangri. Guðrún Hannesdóttir
(2009) skoðaði meðal annars hvort þeir
einstaklingar sem höfðu hærra mennt-
unarstig skiluðu sér betur til náms og starfa
að lokinni náms- og starfsendurhæfingu og
sýndi sú rannsókn að menntun hefði ekki
áhrif á árangur, sem er í ósamræmi við
niðurstöður erlendra rannsókna. Erlendar
rannsóknir hafa sýnt að yngra fólk (Burke-
Miller, Cook, Grey, Razzano, Blyler, Leff
o.fl., 2006; Crisp, 2005) og meira menntað
(Dutta, Gervey, Chan, Chou og Ditchman,
2008) sé líklegra til að ná árangri. Einnig
hafa erlendar rannsóknir sýnt að þeir sem
glíma við hindranir af andlegum toga séu
ólíklegri til að ná árangri en þeir sem glíma
við annars konar hamlanir (Beveridge og
Fabian, 2007).
Hringsjá, náms- og starfs-
endurhæfing
Einn þeirra staða sem bjóða upp á
starfsendurhæfingu á Íslandi er náms- og
starfsendurhæfingin Hringsjá sem stofnuð
var árið 1987 (Hringsjá, 2010). Hringsjá
veitir náms- og starfsendurhæfingu ein-
staklingum 18 ára og eldri sem vegna
sjúkdóma, slysa, fötlunar eða annarra
áfalla þurfa á starfsendurhæfingu að halda
til að takast á við nám eða stunda vinnu
á almennum vinnumarkaði. Einnig hentar
þjónustan þeim sem eiga við námserfið-
leika að stríða eða hafa litla grunnmenntun.
Náms- og starfsendurhæfingin felst í
einstaklingsmiðuðu námi í formi stuttra
námskeiða eða fullu einingabæru námi
(Hringsjá e.d). Eitt helsta markmið
Hringsjár er að þeir sem útskrifast séu
færir um að takast á við nám í almennum
framhaldsskólum og/eða finna sér störf
við hæfi á almennum vinnumarkaði. Lögð
er áhersla á að allir geti lært með því að
nýta styrkleika sína, með stuðningi og
fjölbreyttum kennsluaðferðum (Hringsjá,
2011). Einnig er unnið að því að efla
sjálfstraust og þor og stuðla að raunhæfara
sjálfsmati. Árangur af starfsemi Hringsjár
er mældur reglulega, enda eru árangurs-
mælingar mikilvægur þáttur í mati á
árangri starfseminnar og eru niðurstöður
notaðar til að bæta þjónustuna.
Trú á eigin getu til náms- og
starfsákvörðunartöku
Þegar fólk lýkur náms- og
starfsendurhæfingu hjá Hringsjá þarf
það að taka ákvörðun um hvað það gerir
í framhaldinu. Kenningin um hugræna
úrvinnslu upplýsinga (e. Cognitive
Information Processing Approach) fjallar
um ákvörðunartöku einstaklinga og er
markmið hennar að hjálpa einstaklingum
að taka ákvarðanir um störf og styrkja getu
þeirra til að taka ákvarðanir í framtíðinni
(Peterson, Sampson Jr., Lenz og Reardon,
2002). Píramídinn á mynd 1 lýsir þeim
grundvallarhugmyndum sem tengjast
ákvörðunum um nám og störf.
Neðsta lag píramídans og grundvöllur
hans er þekking en hún skiptist í
sjálfsþekkingu og þekkingu á störfum.
Samkvæmt Reardon, Lenz, Sampson, Jr.
og Peterson (2009) eru gildi, áhugi og
hæfni mikilvægustu þættir sjálfsþekkingar
okkar þegar kemur að ákvörðunartöku um
val á starfsvettvangi. Í miðju píramídans
er svokallaður CAVSE-hringur sem lýsir
fimm stiga ferli sem einstaklingar fara í
gegnum við ákvörðunartöku en það eru
samskipti, greining, samantekt, mat og
framkvæmd (Reardon o.fl., 2009). Efsta
lag píramídans er framkvæmd og úrvinnsla
sem samanstendur af þáttum sem varða
vitsmunalega þætti en þeir eru sjálfstal,
sjálfsvitund, eftirlit og stjórnun. Þessir þættir
vísa til þeirra hugmynda sem einstaklingur
hefur um sjálfan sig og hvernig honum
líður í ákvörðunarferlinu. Þegar ekki er vel
vandað til náms- og starfsákvörðunartöku
getur það haft neikvæðar afleiðingar. Hætta
er á að viðkomandi velji nám eða starfsleið
sem fellur ekki að gildum hans, áhuga
eða hæfni og getur það leitt til þess að
einstaklingur finni ekki tilgang með vinnu
Mynd 1. Píramídi um úrvinnslu upplýsinga (Reardon, Lenz, Sampson, Jr. og Peterson,
2009, bls. 56).
Vitrænir
þættir
Framkvæmda- og
úrvinnslusvið
Svið
ákvarðanatöku
Svið þekkingar
Úrvinnslu upplýsinga
Sjálfsþekking Þekking á störfum