Ársrit um starfsendurhæfingu - 2015, Qupperneq 59

59www.virk.is
AÐSEND GREIN
Þátttakendur
Einstaklingar sem leitað hafa eftir þátttöku
í verkefninu Útrás skiptast í þrjá hópa.
Stærsti hópurinn eru öryrkjar sem hafa
verið á bótum í mörg ár en langar að vera
virkir og fá hlutverk t.d. með 30%-50%
starfi. Annar hópurinn samanstendur af
ungu fólki á endurhæfingarlífeyri sem vill
reyna sig strax á vinnumarkaði, í hlutastarfi
til að byrja með og án hefðbundinnar
starfsendurhæfingar. Þriðja hópinn skipa
einstaklingar eldri en fimmtugir sem hafa
verið atvinnulausir í 3-4 ár og treysta sér
ekki í 100% vinnu.
Margir þeirra sem tóku þátt í Útrás nýttu
sér dagskrá Hlutverkaseturs. Þátttakan
gat verið hluti af starfsmati, til að efla
ákveðna færni, og/eða til að máta sig í
vinnuhlutverk sem hluta af starfsþjálfun.
Sumir þurftu tímabundna sálfræðiþjónustu
og/eða þjónustu til að byggja upp skerta
sjálfsmynd og draga úr vonleysi. Einnig
hafa margir þörf fyrir sjúkraþjálfun eða
líkamsrækt til að styrkja líkamlega getu
og/eða úthald svo þeir eigi afturkvæmt á
vinnumarkaðinn.
Árangur
Tafla 1 sýnir hvaðan einstaklingum var vísað
inn í verkefnið. Tafla 2 sýnir árangurinn
þegar kemur að þátttöku á vinnumarkaði.
Árangur verkefnisins sést í samanlögðum
fjölda þeirra sem eru tilbúnir til vinnu og
er komnir í vinnu, tæplega helmingur
þátttakenda eða 47%.
Til umhugsunar
Það er von aðstandenda verkefnisins að
innsæi atvinnuleitanda hafi aukist hvað
varðar þær kröfur sem vinnumarkaðurinn
gerir. Einnig að verkefnið hafi áhrif á viðhorf
þeirra vinnustaða sem tóku þátt í því. Með
samstarfi við fólk með skerta starfshæfni
og við tengiliði Útrásar skapast reynsla og
þekking um áhrifavalda umhverfisþátta á
líðan á vinnustað.
Þætti sem ýmist hindra eða hvetja
til atvinnuþátttöku fólks með skerta
starfsgetu þarf að rannsaka frá ólíkum
sjónarhornum. Rannsóknir mismunandi
faggreina þarf að samræma, en upp-
bygging háskólasamfélagsins getur verið
hindrun ef nemendur hugsa fyrst og
fremst út frá eigin faggrein í stað þess að
hafa að leiðarljósi hvað skili sér best til
samfélagsins í heild. Skipulag, hefðir og
venjur innan mennta-, heilbrigðis- eða
tryggingakerfisins ná ekki að halda takti
við breyttar forsendur í samfélaginu. Ef
verkalýðs- og stéttarfélög settu í forgang
hækkun lágmarkslauna, aukningu
hlutastarfa og styttingu vinnutíma, myndi
það skila sér til allra hópa samfélagsins.
Það kom á óvart hversu vinnuveitendur
voru fúsir til að ráða fólk með geðraskanir.
Atvinnurekendur og samstarfsfólk óskuðu
einna helst eftir fræðslu og/eða upp-
lýsingum sem tengjast fordómum, skorti
á hlutastörfum, óskum eftir tækifærum
til að byrja smátt, ranghugmyndum um
geðræn veikindi, efasemdum um úthald,
eða sveigjanlegum vinnutíma. Það sem
snéri að atvinnuleitendum voru einna helst
heilsutengdir þættir. Viðkomandi efaðist
um heilsu sína þegar eðlileg streita, vegna
nýs starfs, herjaði á hann og leit á eðlileg
streitueinkenni sem sjúkdómseinkenni.
Hindranir við að fara út á vinnumarkaðinn
gátu einnig falist í ótta við aukinn kostnað
sem fylgdi, s.s. aukin útgjöld vegna
fatnaðar, ferða, nestis og félagslegra sam-
skipta. Endanleg áhrif atvinnuþátttöku á
bótagreiðslur reyndist ógerlegt að sjá fyrir.
Unnið með einstaklinga úfrá
þeirra óskum
Mörg góð úrræði fyrirfinnast nú til
að aðstoða fólk við að fóta sig á ný á
vinnumarkaði. Árangur Útrásar verður
ekki settur í samanburð við önnur úrræði.
Samanburðartölur eiga erindi ef unnið
er með sama markhóp. Markhópur
Útrásar eru aðallega einstaklingar með
langvinnar geðrænar raskanir sem nýtt
hafa sér hefðbundin úrræði og búið er
að afskrifa af vinnumarkaði. Síðan eru
það einstaklingar sem vilja ekki nýta
sér almenna starfsendurhæfingu. Að
fjórðungur sé kominn í vinnu og að sami
fjöldi sé tilbúinn en vanti störf við hæfi sýnir
að vandinn liggur ekki hjá einstaklingnum
sjálfum heldur í umhverfiþáttum eins og
tækifærum til að byrja smátt, fordómum,
mismunun, skorti á hlutastörfum og
eftirfylgd. Atvinnuleitendur með skerta
starfsgetu falla oft milli kerfa þar sem
enginn hefur heildarsýn eða fylgir málum
í höfn. Atvinnuleitandi sem hefur verið
atvinnulaus í tvö ár getur verið jafn
kvíðinn og með jafn brotna sjálfsmynd
og einstaklingur sem hefur verið öryrki
í nokkur ár. Það vantar sárlega meiri
sveigjanleika og flæði í bótakerfið til að
auðvelda tengingu við vinnumarkaðinn.
Gott samstarf og samfella í þjónustu er
lykilatriði í öllu ferlinu, s.s. við sérfræðinga,
endurhæfingaraðila, atvinnulífið og
trygginga- og bótakerfið. Ferlið fyrir notend-
ur þjónustunnar við að leita réttar síns er
of flókið. Bótakerfið þarf að endurskoða.
Mismunandi réttindi og kröfur flækja ferlið
og beina fólki of oft frá vinnumarkaðinum.
Það væri árangursríkara að vinna með
einstaklingum með skerta starfsgetu út
frá þeirra eigin óskum og væntingum til
vinnumarkaðarins en að setja þá í ákveðið
flokkunarkerfi með fyrirfram ákveðnum
greiningum eða stöðu.
Það sem upp úr hefur staðið í þessu
verkefni er áhugi einstaklinga með skerta
starfsgetu til atvinnuþátttöku, jákvæð
viðbrögð vinnuveitenda, velheppnuð
markaðssetning fólks með skerta starfs-
getu og sterk innkoma Reykjavíkurborgar
Einstaklingar Fjöldi %
Í vinnu 22 24
Tilbúnir/bið 21 23
Óraunhæft 16 17
Mat/hættu 25 27
Skipta um vinnu 4 4
Vísað til AMS 2 2
Mættu ekki 3 3
Samtals 93 100
Tilvísunaraðilar Fjöldi %
Hlutverkasetur 29 32
Frumkvæði/aðrir 44 47
LSH 14 15
VMST 4 4
Virk 2 2
Samtals 93 100
Tafla 1
Tafla 2