Skírnir - 01.04.2005, Side 47

SKÍRNIR
HUGTAKAKERFI HÁVAMÁLA
45
og fyrr segir er lagt ríkt á við menn í Hávamálum að huga vel að
því sem sagt er og gera sig hvorki seka um ofmælgi né ofþögu.
Skilaboðin í v. 19 eru beinskeytt: „mæli þarft eða þegi.“ Skilaboð-
in verða enn skýrari í v. 29 þar sem óvitur maður lætur dæluna
ganga án fyrirhyggju:
Ærna mælir
sá er æva þegir
staðlausu stafi.
Hraðmælt tunga,
nema haldendur eigi,
oft sér ógott um gelur.
Sá sem talar með slíkum hætti veldur sjálfum sér böli af
nokkrum ástæðum. í fyrsta lagi eru orð hans marklaus og við-
halda því engri þekkingu. I öðru lagi vita allir viðstaddir af fá-
kunnáttu hans svo að orðstírinn og ytri sælan skaðast. Og í þriðja
lagi er ókurteisi að einoka samræðuna og láta „orð og endurþögu"
ekki skiptast á (v. 4). Ofþögli er hins vegar ekki heldur álitin góð
því að þá dylst maður mönnum og verður heimskari fyrir vikið.
Best er því að taka þátt í samræðunni í hófi, reyna á orðfimi sína
og spyrja til að fræðast svo að andinn þroskist og vitið ræktist. (ii)
Menn skulu einnig vera hófsamir í visku sinni og vita hvorki of
mikið né of lítið (v. 54-56). Ókostir þess að vita of lítið eru ein-
faldlega þeir að einstaklingurinn skilur ekki hvernig hann á að öðl-
ast sælu. Ókostir þess að vita of mikið eru þeir að einstaklingur-
inn raskar jafnvæginu sem þarf að vera á milli lykilforsendna sæl-
unnar. Hann reynir að skilja hluti sem ekki eru og geta ekki verið
á færi hans og endar því í ógöngum í hugsun sinni. Niðurstaðan í
Hávamálum er því sú að best sé að sigla milli skers og báru þegar
viskan er annars vegar.
Við skulum þá taka saman hina löngu umfjöllun í Hávamálum
um hugtakið „snotur" og samband þess við sæluna:
1. Til þess að vera sæll þarf að vera snotur.
1.2. Til þess að vera snotur þarf að vera vitur (sjá fullyrðing-
ar 3 og 4 að ofan).