Skírnir - 01.04.2005, Side 91

SKÍRNIR AUSTURVEGSÞJÓÐIR OG ÍSLENSK HEIMSMYND 89
voru lítt eða ekki til umræðu. Þegar Oddur lýsir afrekum Ólafs
Tryggvasonar í Austurvegi þá hefur honum þótt eðlilegt að draga
fram afrek hans við kristniboð. Jafnframt hélt Oddur sig við
þekkta sögu um að kristni hefði borist til Rússlands frá Grikk-
landi en samkvæmt honum var Ólafur Tryggvason þar milli-
göngumaður. Augljóst er að Oddur hefði ekki ritað svona um af-
rek trúboðskonungsins í Austurvegi ef hann hefði talið Rússa að-
hyllast trúvillu eða haft horn í síðu rétttrúnaðarkirkjunnar.
Sú mynd sem Oddur dró upp af trúboðsstarfi Ólafs Tryggva-
sonar í Austurvegi varð ráðandi í íslenskum sagnaritum um Ólaf.
Við þessa sögu bættust fleiri frásagnir um trúboða í Austurvegi,
t.d. Þorvald víðförla. Þegar Ólafs saga Tryggvasonar hin mesta er
rituð í lok 14. aldar er þessi hugmynd ennþá ráðandi, þrátt fyrir að
sagnaritarinn kannist við aðra útgáfu þar sem þætti Þjóðverja í
kristnun Rússlands er haldið á lofti. Útilokað er að samræma þetta
viðhorf til kristniboðssögu Rússlands og Norðurlanda hugmynd-
um um villutrú í austri og vitund um klofning kirkjudeilda. Því er
ástæða til að huga að því hvort slík vitund hafi verið til á Islandi
og hvers vegna hún hafði ekki áhrif á umfangsmikla sagnaritunar-
hefð um Ólaf Tryggvason.
„Afþeirriþrætu semþeir höfðu haldið um stundarsakir “
Aðeins eitt dæmi er um að getið sé um „hinn mikla klofning“ í ís-
lenskum miðaldaheimildum. Ómurinn af honum virðist ekki hafa
borist til íslands fyrr en 1274 en þá segir frá því víða í annálum að
Grikkir hafi snúið frá trúvillu. ítarlegast er sagt frá því í Árna sögu
biskups þar sem segir: „Á þessu sama ári urðu þau tíðindi á fyrr-
greindu þingi in Leontia að Græci hvurfu aftur til almennilegrar
kristni af þeirri þrætu sem þeir höfðu haldið um stundarsakir, með
ráðum og röksemdum Gregorii páfa.“27 Orðalagið er sérkennilegt
27 Áma saga biskups (Stofnun Árna Magnússonar á íslandi, 2), útg. Þorleifur
Hauksson, Reykjavík 1972, bls. 41—42; Islandske Annaler indtil 1578, útg.
Gustav Storm, Christiania 1888, bls. 28, 49, 69, 139, 194, 259, 332, 484;
Laurentius saga biskups (Rit Handritastofnunar íslands, 3), útg. Árni Björns-
son, Reykjavík 1969, bls. 7.