Skírnir - 01.04.2005, Page 145

SKÍRNIR
MERKINGARLAUSIR ÍSLENDINGAR
143
þó að þjóðarhugtak hafi verið lengi til í annarri merkingu, sem
hópar fólks sem áttu sér ekki endilega ríki eða hugsuðu um sig
sem þjóðir.
Samfélagsmynd og sjálfsmynd eru nátengdar. Maðurinn lifir
og hrærist í samfélagi og býr sér til mynd af því rétt eins og sjálf-
um sér. Imynd samfélags er sett saman úr hugmyndum þjóðfélags-
þegnanna um sjálfa sig. Því má telja að sömu lögmál gildi a.m.k. að
hluta um sjálfsmynd og samfélagsmynd. Ef höfð er í huga kenn-
ing Halls um að sjálfsmyndin verði til í orðræðunni er nauðsyn-
legt að gera sér grein fyrir því þegar samfélagsmynd íslenskra
glæpasagna er skoðuð að sögurnar endurspegla ekki samfélag
heldur skapa þær nýtt samfélag í textanum og hafa um leið mót-
andi áhrif á samfélagið utan textans. Glæpasögur spretta ekki að-
eins úr nútímasamfélagi heldur á orðræða þeirra þátt í að skapa
slíkt samfélag.
Með því að nýta kenningar um sjálfsmynd má greina samfé-
lagsmynd íslenskra glæpasagna, meðal annars út frá muninum á
fortíð og nútíð, borg og sveit og stöðu Islands sem jaðarsamfélags.
Þetta sést hvað best á áðurnefndu dæmi, Islenzkum Sherlock
Holmes, þar sem bókmenntagrein verður til á íslensku en kemur
um leið að utan, úr samfélagi Vestur-íslendinga, eins og boðberi
nýrra tíma í íslenskum bókmenntum og minnir á þjóðerni okkar,
þó að hinn íslenski Sherlock okkar sé óneitanlega á jaðrinum mið-
að við þann úr Baker Street sem flestir þekkja. Allt getur þetta
skipt máli þegar samfélagsmyndin er könnuð.
Bandaríski menningarfræðingurinn Lawrence Grossberg telur
að umræða um sjálfsmynd og hugtakanotkun innan hennar sé
sjaldnast andófskennd og sporni sjaldnast gegn valdsköpun nú-
tímans. Skilgreiningarnar séu í eðli sínu nútímalegar (módernar)
og lúti nútímalegri áherslu á rökhugsun. Þar af leiðandi vinni þær
ekki gegn henni. Hann telur að hið nútímalega geri sjálfsmyndina
að félagslegri stofnun og grundvöllur þess sé munurinn frá því
sem áður var. Þess vegna sé ekki hægt að vera nýr eða nútímaleg-
ur nema sem andstæða við það sem er gamalt. Þessi tengsl má þó
hugsa öðruvísi, þ.e. á þann hátt að nútímaleg hugsun breyti öllu
sem tengist sjálfsmynd í eitthvað sem tengist mun á nýju og