Skírnir - 01.04.2005, Page 164
162
SIGRÍÐUR MATTHÍASDÓTTIR
SKÍRNIR
þær settu eðlisorðræðunni skorður og speglast í hugmyndum
kvenréttindasinna á Islandi í upphafi 20. aldar.“2
Ein meginkenning mín, sem myndar rauðan þráð í síðari hluta
ritgerðarinnar en er ekki fjallað um í andmælunum, er sú að bæði
kvenréttindamálið og eðlisfar kvenna hafi verið meðal helstu
átakaefna í íslensku samfélagi á því tímabili sem um ræðir. Þannig
er rætt að kvenleikahugmyndir sem gera ráð fyrir að konur hafi
ekki til að bera eiginleika hins pólitíska einstaklings hafi ekki náð
öruggri fótfestu á Islandi „á síðari hluta 19. aldar og upphafsárum
hinnar tuttugustu ... Það var ekki fyrr en á þriðja áratug 20. aldar
að það tókst með afgerandi hætti að tengja kvenleikann heimilis-
haldi og móðurhlutverki" enda voru þessar hugmyndir t.d. í and-
stöðu við hugmyndafræði kvenréttindastefnunnar. Það er því
lykilatriði að tímabilið „frá síðustu áratugum 19. aldar og fram til
loka þriðja áratugar 20. aldar einkenndist af umræðum og stund-
um deilum og átökum um hvernig staða kvenna í samfélaginu, eðli
þeirra og hlutverk væri túlkað“.3 Tilraunir til að setja eðlisumræð-
unni skorður voru stór hluti þessara átaka en víða kemur fram
hvernig því var andæft að eðlislægur munur væri á kynjunum,
ekki síst af kvenréttindakonum. I þessu sambandi er sett fram sú
kenning í ritgerðinni, bls. 182-183, að íslensk kvenréttindaumræða
hafi einkennst af átökum milli siðferðilegrar kvenréttindastefnu
annars vegar og húsmæðrastefnu hins vegar. Siðferðileg kvenrétt-
indastefna lagði að vísu áherslu á að eðli kynjanna væri að nokkru
leyti ólíkt, konur væru t.d. meiri siðferðisverur en karlar og eðlis-
lægur kvenleiki skyldi viðurkenndur sem göfgandi afl í opinberu
lífi. Hins vegar byggði hún á því viðhorfi að eðlismunurinn væri
ekki meiri en svo að konur hefðu til að bera eðlisþætti hins póli-
tíska einstaklings og gætu sameinað þá kvenleikanum. Þessi stefna
sótti rök sín í ríkum mæli til lýðræðishugmynda nútímans. Hús-
mæðrastefnan byggðist aftur á móti beinlínis á ráðandi hugmynd-
2 Valur Ingimundarson og Sigríður Dúna Kristmundsdóttir, „Hinn sanni íslend-
ingur“, Skírnir 178 (haust 2004), bls. 454. Eftirleiðis verður vitnað í grein þeirra
með blaðsíðutali innan sviga.
3 Sigríður Matthíasdóttir, Hinn sanni íslendingur. Þjóðerni, kyngervi og vald á Is-
landi 1900-1930. Reykjavík: Háskólaútgáfan 2004, bls. 179-180.