Skírnir - 01.04.2005, Page 187

SKÍRNIR
SAMRÆMT NÚTÍMAMÁL
185
Hér verður stiklað á fáeinum atriðum úr íslenskri málsögu og
rætt hvernig þeim reiðir oftast af í nútímastafsetningu (eða hvern-
ig líklegt má telja að þeim reiddi af). Ekki er byggt á kerfisbund-
inni athugun á öllum tiltækum útgáfum, þótt margar hafi verið
skoðaðar, og ekki er hirt um að vísa alls staðar með dæmum í út-
gáfur, enda er ekki ætlunin að fella dóma yfir útgefendum og
ágætu starfi þeirra heldur vekja athygli á breytileika málsins í þeirri
von að útgefendum þyki ástæða til að varðveita hann í útgáfum
handa nútímalesendum.
Til hægðarauka er fyrst hugað að útgáfu fornra texta, frá tólftu
og þrettándu öld, og því næst hugað að ungum textum en þar er
einkum átt við texta frá siðbreytingu og fram á tuttugustu öld.5 6
Fornt mál með nútímastafsetningu
I samræmdri nútímastafsetningu er jafnan tekið tillit til fjölda al-
tækra hljóðbreytinga sem náð hafa fram að ganga að fullu frá því
að textarnir voru færðir í letur. Þeirra á meðal eru kerfisbreyting-
ar ýmiss konar þar sem hljóðaaðgreining í fornu handriti víkur,
svo sem aðgreining hljóðanna á og (> (til dæmis í nafnorðinu ráð
sem var rQÖ í fleirtölu í elstu íslensku), aðgreining 0 og q (eins og
í sögninni sokkva sem var sQkk í þátíð eintölu) eða £ og d (eins og
í sögnunum kqta og b0ta sem eru kæta og bæta í nútímamáli). Enn
fremur er nær alltaf tekið tillit til ýmissa stöðubundinna hljóð-
breytinga sem átt hafa sér stað, svo sem þróunarinnar vá > vo
(,hvár > hvor, svá > svo, vápn > vopn)f afkringingarinnar 0 > e
(,komr > kemr, hoggr > heggr, sofr > sefr), k > g í áherslulítilli bak-
stöðu orða (ek > eg, ok > og, mik > mig), t > ð í áherslulítilli bak-
stöðu orða (at > að, farit > farið, kallat > kallað), lokhljóðunar-
innar ð > d í eftir l, n eða m (talði > taldi, vanði > vandi, samði >
5 Þessi atriði sem hér eru nefnd eru að mestu valin af handahófi og auðvitað er
upptalningin hvergi nærri tæmandi. Gott yfirlit um íslenska málsögu má fá hjá
Stefáni Karlssyni 1989/2000 og í ritum sem hann vísar til.
6 Þróunin vá > vo hefur að öllum líkindum ekki falið í sér breytingu á hljóðgildi
vá heldur breytingu á afstöðu hljóða í sérhljóðakerfinu sem hafði í för með sér
breytingu á stafsetningu, ‘va’ eða ‘vá’ varð ‘vo’ (Hreinn Benediktsson 1979/2002).