Skírnir - 01.04.2005, Page 193

SKÍRNIR
SAMRÆMT NÚTÍMAMÁL
191
Sautjánda öldin var öld mikilla handritauppskrifta. í nokkrum
tilvikum eru forrit sautjándu aldar skrifara varðveitt og því mögu-
legt að rannsaka vinnubrögð þeirra. Samanburður á forritum og
uppskriftum sýnir að allar helstu hljóðbreytingar sem áttu sér stað
frá því að forritið var skrifað og þar til það var skrifað upp á sautj-
ándu öld koma yfirleitt skýrt fram í uppskriftunum. Aftur á móti
gætir hjá sautjándu aldar skrifurunum tilhneigingar til að halda í
beygingar og orðmyndir sem líkast til hafa þótt býsna fornlegar á
þeirra tíma (Haraldur Bernharðsson 1999). Sautjándu aldar skrif-
arar hafa því ekki skrifað upp þessa gömlu texta að öllu leyti á máli
sinnar samtíðar, heldur hafa þeir leyft ýmsum fornlegum þáttum
að halda sér. Óvíst er að hve miklu leyti vinnubrögð sautjándu
aldar skrifara má heimfæra upp á skrifara á öldunum þar á undan
en að minnsta kosti standa engin knýjandi rök til að halda að
vinnubrögð eldri skrifara hafi verið í grundvallaratriðum frá-
brugðin. Málið á fornsögunum í uppskriftum hefur því líkast til
alltaf verið blanda af fornu máli og nýju.
I frægum deilum um fornritaútgáfur færði Halldór Kiljan Lax-
ness meðal annars þau rök gegn samræmdri stafsetningu fornri að
tungumálið á fornsögunum væri í meginatriðum það sama og Is-
lendingar tala enn og því væri rökrétt að prenta fornsögurnar með
nútímastafsetningu (Halldór Kiljan Laxness 1941:7). Lengi má
þrátta um hversu lítið eða mikið íslenskt mál hefur breyst frá þeim
tíma er það var fyrst fært í letur en hitt er væntanlega óumdeilt að
breytingar hafa átt sér stað og ef of hart er gengið fram í því að
færa mál fornsagnanna í nútímalegan búning missum við sjónar á
málsögunni.12
(2) Mikil málstöðlun rýrir vitnisburð textans um breytileika í
máli. Eins og áður var getið lýtur stafsetning miðaldahandrita ekki
fastmótuðum ritreglum. Ritvenjur voru þó fyrir hendi og örfá frá-
vik frá ritvenju geta sagt mikla sögu. Þau geta til að mynda gefið
til kynna að málbreyting sé hafin eða vitnað um staðbundin ein-
kenni í máli skrifarans, enda þótt hún birtist ekki nema í örfáum
12 Skemmtilegt yfirlit um deilur og málaferli í tilefni af fornsagnaútgáfum Hall-
dórs Kiljans Laxness má fá hjá Jóni Karli Helgasyni 1998:115-68.