Skírnir - 01.04.2005, Side 211

SKÍRNIR
ÍMYND (OFUR)KARLS
209
hvort af baráttu Jóns hafi leitt að bilið milli kynjanna hafi breikkað, t.d.
með bættum möguleikum karla til mennta og athafna í hinu nýja borgara-
lega samfélagi.
Þá má geta þess að Guðjón vitnar til þekktra orða Jóns í bréfi til Sig-
urðar málara frá 1870 þar sem segir m.a. að konur séu heitari í tilfinning-
unum en karlar. Þessa tilvitnun hefði mátt vinna frekar með. Ég hef hald-
ið því fram að hugmyndir Jóns um skóla, verslun og frjáls félagasamtök,
svo eitthvað sé nefnt, hafi allar miðað að því að gera karla úr piltum, að
búa til fullgilda einstaklinga úr þeim, með því að efla með þeim hæfileik-
ann til sjálfsstjórnar. í rauninni ættum við að tala um karlstakling vegna
þess að Jón virðist ekki hafa talið mögulegt að konur gætu orðið að slík-
um einstaklingum og það tengist auðvitað ólíku áliti hans á hæfileikum
eða eðli karla og kvenna, en við þekkjum það úr hugmyndasögu 19. ald-
ar að karlmennska var tengd skynsemi en kvenleikinn tilfinningum -
nokkuð sem kallast vel á við það sem fram kom í áðurnefndu bréfi Jóns
til Sigurðar málara.32 Framganga eða framrás karla inn í almannarýmið
krafðist auðvitað skynsemi eða menntunar í víðustu merkingu þess orðs.
Við vitum að líberalistar (liberals) á 19. öld, menn af sama sauðahúsi
og Jón Sigurðsson, voru helstu hugmyndasmiðir og baráttumenn hins
nýja borgaralega samfélags (civil society) sem skyldi hafa einstaklinginn
að grunneiningu. Við vitum jafnframt að hugmyndir þeirra um fullgildan
einstakling voru kyngerðar. Ævisagan býður upp á gott tækifæri til að
sýna hvernig karlmennska og kvenleiki, kyngervi karla og kvenna, hafa
tekið breytingum í tímans rás, og slík tækifæri held ég að við ættum ekki
að láta ónotuð. Við fæðumst karlkyns eða kvenkyns en sagan og um-
hverfið eiga síðan þátt í að sníða kyngervi okkar.
Ég sagðist ætla að koma aftur að karlmennsku Páls Eggerts. Hann
skrifar undir lok fimmta og síðasta bindis af ævisögu Jóns:
Afreksmenn eru seint lofaðir um skör fram. Og þessi maður [þ.e. Jón
Sigurðsson] verður aldrei oflofi borinn; ... Því mun ritað verða um
þann mann öld eftir öld, meðan Islendingar halda þjóðerni sínu og
meðan þeir muna, að á honum hvílir þjóðartilvera þeirra. í þann mann
mun vitnað verða af mæðrum, er þær búa börn sín á lífsbrautina. ...
Hann mun vera þjóðmálamönnum Islendinga um aldir fyrirmynd um
32 Sjá bréf Jóns Sigurðssonar til Sigurðar Guðmundssonar (19. ágúst 1870),
„Bréfaviðskifti Jóns Sigurðssonar forseta og Sigurðar Guðmundssonar málara
1861-1874,“ Ársrit hins íslenzka fornleifafélags 1929, bls. 76. Sjá umfjöllun um
þetta í áðurnefndri grein minni, „Að búa til íslenska karlmenn,“ bls. 50.