Bændablaðið - 28.01.2016, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. janúar 2016
Samkvæmt frétt ATP hafa að
minnsta kosti 50 manns látist í
Rússlandi í þessum mánuði vegna
svínaflensu sem breiðist hratt út í
landinu. Sýkingin stafar af vírus
sem kallast H1N1.
Heilbrigðisyfirvöld í Rostov
segja að átta manns hafi látist af
völdum svínaflensunnar þar á
síðustu dögum og 11 hafa látist í
nágrenni við Volgograd. Flensan
hefur einnig tekið sinn toll í norð-
urhluta Kákasus þar sem vitað er
um dauða fjögurra fullorðinna og
eins barns að hennar völdum og tveir
liggja illa haldnir á spítala af hennar
völdum austur við Úralfjöll. Auk
þess sem fregnir berast af sýkingum
á Krímskaga og við Svartahaf og
víðar í landinu.
Svínaflensufaraldurinn er ekki
bundinn við Rússland því átján
dauðsföll af hans völdum eru skráð
í fyrrum Sovétríkinu Armeníu það
sem af er þessu ári. Tilkynnt hefur
verið um þrjú dauðsföll í Georgíu,
112 í Íran og þar í landi hafa yfir
þúsund manns leitað á sjúkrahús
vegna hugsanlegrar sýkingar frá
því í nóvember á síðasta ári.
Talið er að H1N1 vírusinn
hafi valdið dauða tæplega tutt-
ugu þúsund manna í 214 löndum
á síðustu fimm árum en fyrstu
alvarlegu tilfelli hans komu upp í
Mexíkó og Bandaríkjunum sumar-
ið 2009 samkvæmt yfirlýsingu frá
Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni
(WHO). /VH
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: 563 0339 − Rekstur og markaðsmál: Tjörvi Bjarnason tjorvi@bondi.is − Blaðamenn: Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is − Auglýsingastjóri: Ásgerður María Hólmbertsdóttir amh@bondi.is – Sími: 563 0303 – Frágangur fyrir prentun: Prentsnið.
Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is − Netfang auglýsinga: augl@bondi.is − Vefsíða blaðsins: www.bbl.is − Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent
og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
LEIÐARINN
Íslenskir bændur standa nú
frammi fyrir þeirri áskorun að
gera umtalsverðar breytingar á
landbúnaðarkerfinu. Skoðanir
eru skiptar um hugmyndir land-
búnaðarráðherra og öruggt má
telja að engin ein skoðun gefi hið
fullkomna svar.
Landbúnaðarkerfið í heild sinni
hefur sætt mikilli gagnrýni, sumri
málefnalegri, en allt of mikið er þó
um margvíslegar fullyrðingar sem
byggja á vanþekkingu. Vissulega er
kerfið mannanna verk og langt frá
því að vera fullkomin eða heilög
smíð. Ef það er hægt að breyta því
til einföldunar og hagsbóta fyrir
alla, þá á að sjálfsögðu að gera
það. Spurningin snýst þá bara um
að ná samkomulagi um hvernig
það verður gert. Þar sem íslenskir
bændur eru upp til hópa skynsamt
og hagsýnt fólk, þá þurfa menn ekki
að efast um að góð lending náist í
þeim málum.
Sameinuðu þjóðirnar (SÞ) eru
nú með mikla áskorun á bændur
heimsins. Kallað er eftir nýrri hugs-
un og uppstokkun í landbúnaði og
viðskiptum með landbúnaðarvör-
ur. Er það í takt við skýrslu sem
var samin fyrir ráðstefnu SÞ 2013
um viðskipti og þróun landbúnað-
ar „UNCTAD“. Á forsíðu þeirrar
skýrslu stendur „Vaknið áður en það
verður of seint“ og í undirfyrirsögn:
„Gerið landbúnað strax raunveru-
lega sjálfbæran í þágu fæðuöryggis
vegna loftslagsbreytinga“.
Með áskorun sinni núna vilja
Sameinuðu þjóðirnar hvetja þjóðir
heims til að leggja áherslu á sjálf-
bærni í landbúnaði og að styrkja
smábændur við að tryggja stað-
bundna landbúnaðarframleiðslu í
þágu fæðuöryggis. Einnig er hvatt
til þess að bændur dragi úr dreifingu
tilbúins áburðar og eiturefna til að
koma í veg fyrir eyðileggingu á dýr-
mætum jarðvegi.
Þessi áskorun SÞ er ekki búin til
sem eitthvert skemmtiefni. Staðan
er hrikaleg víða um heim og hluti
af þeirri bylgju flóttamanna sem nú
flæðir yfir Evrópu er einmitt vegna
bresta í matvælaframleiðslu í heima-
löndum flóttafólksins. Í þróaðri
löndum hefur stórframleiðsla með
allri sinni efnanotkun líka skaðað
jarðveg og grunnvatn svo til vand-
ræða horfir.
Málið er grafalvarlegt og því ættu
Íslendingar miklu fremur að leggjast
í málefnalega hugmyndavinnu og
koma með tillögur um hvernig best
megi standa að sjálfbærum landbún-
aði, fremur en að sparka í bændur
hvenær sem tækifæri gefst.
Að sjálfsögu eiga Íslendingar að
verða við áskorun Sameinuðu þjóð-
anna, jafnvel þótt staðan hér sé með
allt öðrum hætti en víða um heim.
Íslendingar njóta í þessum efnum
mikillar sérstöðu vegna framsýnn-
ar ákvörðunar bænda fyrir mörgum
árum um að fara eins vel með jarð-
veginn og mögulegt er. Hér er ekki
verið að úða eiturefnum í stórum stíl
eins og víða þekkist. Hér er lyfja-
notkun við framleiðslu á landbúnað-
arvörum líka með því allra minnsta
sem þekkist í heiminum. Íslenskir
bændur eru því ekki orsakavaldar
þegar kemur að ört vaxandi sýkla-
lyfjaónæmi. Fyrirbæri sem nú er að
verða að stærsta heilsufarsvanda-
máli heimsins. Fyrir þetta mega
Íslendingar sannarlega verið bænd-
um sínum þakklátir. /HKr.
LOKAORÐIN
Matvælaverð og búvörusamningar
Bændasamtökin kynntu í gær úttekt á
þeim þáttum sem hafa áhrif á matvæla-
verð. Umræða um þessi mál er ekki
ný af nálinni, en í skýrslunni er farið
yfir helstu áhrifaþætti verðlagningar á
matvælum og stöðu þeirra í dag.
Margt í úttekt BÍ er upprifjun á því
sem áður hefur komið fram í umræðunni
en e.t.v. ekki alltaf náð fram í fjölmiðl-
um. Til dæmis er vitnað í nýlega skýrslu
Samkeppniseftirlitsins um dagvörumark-
aðinn þar sem kom fram að þrátt fyrir
að gengi krónunnar hafi styrkst frá árs-
byrjun 2011 til 2014 hafi það ekki birst
í smásöluverði. Vísbendingar eru um að
álagning innlendra birgja og dagvöru-
verslana á innfluttum vörum hafi hækkað
og hagstæð gengisþróun ekki skilað sér
til neytenda.
Lækkun á ýmsum sköttum og gjöldum virðist
skila sér treglega til neytenda og um það er fjallað
í skýrslunni.
Lægra hlutfall til matvörukaupa
Bændasamtökin hafa margoft bent á þá staðreynd
að verð er almennt hærra þar sem laun eru hærri.
Í þeim löndum þar sem verðlag á matvöru er hvað
hæst fer lægra hlutfall af útgjöldum neytenda til
matvörukaupa en í þeim löndum þar sem verðlag
er lægst. Á Íslandi er hlutfallið 13% en um 30%
í Rúmeníu, þar sem verðlag er með því lægsta
í Evrópu. Að auki eru skýr merki þess að þar
sem samkeppnin er mest verji neytendur lægra
hlutfalli útgjalda sinna til matvörukaupa.
Aukin áhersla neytenda á góðan aðbúnað og
velferð húsdýra skapar sóknarfæri fyrir íslensk-
an landbúnað. Íslenskir bændur geta skapað sér
samkeppnisforskot með því að tryggja að þær
kröfur sem settar eru fram í nýrri löggjöf á þessu
sviði séu uppfylltar. Nú þegar er Ísland fremst í
flokki í Evrópu, ásamt Noregi, þegar kemur að
lítilli notkun sýklalyfja í landbúnaði. Á móti hefur
þetta áhrif á kostnað bænda sem þýðir að þeir
þurfa hærra verð fyrir sína vöru. Því er mikilvægt
að allar búvörur séu merktar svo neytendur viti
hvaða vörur séu til fyrirmyndar í þessum efnum.
Þegar horft er til allra þeirra þátta sem geta
haft áhrif á verðlag matvöru til neytenda á Íslandi
er ljóst að hægt er að ná betri árangri við að ná
niður verðlagi. Á matvörumarkaðnum þurfa allir
að fá sinn réttláta hluta af kökunni, neytendur,
bændur og verslunin. Eins og staðan er núna
tekur verslunin of stóran hluta til sín á kostnað
neytenda og bænda og úr því þarf að bæta til
dæmis með því að tryggja þarf aukna samkeppni
á dagvörumarkaði. Samkeppniseftirlitið gegnir
þar veigamiklu hlutverki.
Staða búvörusamninga
Opinber fjárframlög til landbúnaðarmála hafa
lækkað verulega síðustu áratugi sem hlutfall af
landsframleiðslu. Árið 1990 var opinber stuðn-
ingur við landbúnað, þ.e. beinir styrkir og toll-
vernd, 5% af VLF en árið 2013 var þetta hlutfall
1,1%, en meðaltalið í Evrópusambandinu var
þá 0,8%. Á undanförnum áratug hefur náðst
umtalsverður árangur í hagræðingu í íslensk-
um landbúnaði. Þá tóku íslenskir bændur á sig
aukinn kostnað vegna gengisfalls krónunnar í
kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 með því að
halda aftur af afurðaverðshækkunum. Hlutfall
beinna styrkja til landbúnaðar er um 1,8% af
útgjöldum ríkisins. Með því eru skattgreiðendur
að jafna starfsskilyrði íslensks landbúnaðar við
önnur lönd því að eins og oft hefur komið
fram eru fá lönd sem ekki hlutast neitt til
um hvernig landbúnaðarframleiðsla þeirra
þróast og starfar.
Nú er verið að vinna að gerð búvöru-
samninga til næstu ára. Fyrir liggur að
samningarnir fela í sér miklar breytingar
– sennilega þær mestu í „landbúnað-
arkerfinu“ sl. 30 ár. Af þeim sökum er
ætlunin að semja til 10 ára eða lengra en
áður. Forsenda þess er að breytingarnar
eru miklar. Jafnframt er gert ráð fyrir að
innleiða breytingar fremur hægt á fyrri
hluta samningstímans til að koma í veg
fyrir kollsteypur. Ljóst er að sumir sem eiga
hagsmuna að gæta, bæði bændur og aðrir,
eru nokkuð uggandi yfir breytingunum,
einkum að hið aukna frelsi leiði til offram-
leiðslu og verðfalls. Það er dagljóst að ekki er hægt
að sjá allar breytingar fyrir sem samningarnir geta
valdið, enda er tilgangurinn ekki síst að leiða fram
nýja sókn í landbúnaðinum. En ýmsir varnaglar
eru í samningunum ef mál þróast til verri vegar.
Þar er einkum um þrennt að ræða. Í fyrsta lagi er
gert ráð fyrir endurskoðunum bæði 2019 og 2023.
Þá er hægt að grípa inn í óæskilega þróun gerist
þess þörf. Í öðru lagi er gert ráð fyrir heimild til
að færa á milli verkefna í samningunum á hverju
ári. Þannig má beina hvötum sem þar eru í annan
farveg ef tilefni er til. Í þriðja lagi er ætlunin að
skrifa inn rauð strik inn í samninginn varðandi
þróun verðs og framleiðslu, þannig að ef þróunin
verður neikvæð fram að fyrri endurskoðun þýðir
það að innleiðing breytinganna verður endurmetin
í heild. Í nautgriparæktarsamningi er auk þess gert
ráð fyrir sérstöku úrræði til að jafnvægi framleiðsl-
unnar raskist ekki úr hömlu. Inn í samningana
er auk þess ætlunin að komi ný verkefni m.a.
í ljósi tollasamnings sem stjórnvöld gerðu við
ESB sl. haust. Ljóst er að ekki eru allir sáttir við
þær breytingar sem lagðar eru til. Ályktanir hafa
að hluta til verið dregnar út frá hugmyndum sem
kynntar voru í lok nóvember sem sumar hafa tekið
breytingu. Mestu skiptir nú að ljúka samningunum
sem fyrst svo hægt sé að fara að kynna þá, og
afstaða til þeirra mótist á grunni heildarmyndar-
innar. Að því er unnið hörðum höndum nú. /SSS
Miklar áskoranir
Bændablaðið kemur út 24 sinnum á ári. Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum
á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu. Árgangurinn kostar þá kr. 9.900 með vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgarar kostar 4.950 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
Lýðheilsa og svínaflensa:
50 látnir í Rússlandi vegna svínaflensu