Bændablaðið - 28.01.2016, Blaðsíða 7

7Bændablaðið | Fimmtudagur 28. janúar 2016
yrr í þessum þáttum
hef ég lítillega minnst
á mannræktarfélagið
Hrylling, sem stofnað
var fyrir þéttings löngu kringum
stóðhestinn Hrylling.
Í hluthafahópnum eru tómir
andans menn, og er á öngvan
hallað þó sérstaklega verði hér
getið Ara Jóhannessonar lækn-
is, sem nú starfar að mennt sinni
á Akranesi.
Þótt Ari sé fæddur á flatlendinu,
þá liggur föðurætt hans frá Ytra-
Lóni á Langanesi en móðurættin
frá Kárastöðum í Þingvallasveit.
Nokkrar vegtyllur hefur
Ari hlotið maklegar fyrir hug-
verk sín. Braghendur Ara sem
hér birtast eru allar tengdar
hestaferðum Hryllinga, ýmist
um sveitir Suðurlands ellegar um
Húnavatnssýslur. Allar eiga brag-
hendurnar það sammerkt, að fanga
stemningu stundarinnar, og lýsa
hughrifum skáldsins.
Fyrstu braghenduna mælir Ari
fyrir munn konu einnar í hluthafa-
hópnum:
Ekkert líf er yndislegra, oft ég segi
en að ríða óskavegi
og opna bauk á mánudegi.
Og læknirinn hefur gott vald á
líkingum alveg óháð sérþekkingu
sinni:
Allir vilja unaðsblettinn aftur finna,
þessu kalli þarf að sinna
þó við ríðum orðið minna.
Eins og jafnan í hestaferðum, þá
greinir menn á um reiðvegi. Ekki
reyndist rétt riðið á vaðið yfir
Húnavatn, og eins þótti mönnum
grunsamlega oft riðið yfir bæði
Víðidals- og Miðfjarðará:
Eitt er það sem undrast hef ég oft
á tíðum
ef við leiðsögn eftir ríðum
einatt blaut úr vötnum skríðum.
Þær eru ekki í þykjustunni þessar
stundir,
flengjumst við um foldargrundir,
fósturjörðin stynur undir.
Bændur okkur beina framhjá bæj ar-
tröðum,
öslum við á ótað vöðum,
en eigum grið á Högnastöðum.
Skáldið varð viðskila við hópinn
í einu foraðinu í Vesturhópi. Ari
þurfti einhverra erinda af baki, og
við það tapaði klárinn sálarró svo
ferlega, að hálftíma tók að komast
á bak. Er Ari loks náði samferða-
fólki sínu, saknaði enginn vinar
í stað:
Fyrst ég gleymdist, fer ég héðan
frjáls í anda
yfir fjöll og eyðisanda
einn á ferð með hest og landa.
Okkur finnst það ekki verra,
Adamssonum,
eftir blót að eiga í vonum
aðra nótt með þessum konum.
Lífið var mér löngum gott og laust
við reiði,
sitja þoka og sól í heiði
sáttafund á mínu leiði.
Í næturstað hefur oftlega, og ekki
að ástæðulausu, gefist vel að hlusta
á hollráð heilsulækna:
Hollt er þér að hlusta vel á hjarta
sláttinn
ögn að róa andardráttinn,
en aldrei fara snemma í háttinn.
Umsjón:
Árni Geirhjörtur Jónsson
kotabyggð1@gmail.com
Úttekt
F
MÆLT AF
MUNNI FRAM
146
Lækkun gjalda, hagstæð þróun
á gengi íslensku krónunnar og
lægra innkaupaverð hefur ekki
skilað sér með eðlilegum hætti
með lægra verði til neytenda,
heldur hefur ágóðinn að mestu
runnið til fyrirtækja í verslun-
arrekstri. Þetta er meðal þess
sem kemur fram í úttekt sem
Bændasamtök Íslands hafa gert
á þáttum sem hafa áhrif á mat-
vöruverð á Íslandi og í Evrópu.
Sindri Sigurgeirsson, formað-
ur Bændasamtakanna, kynnti
skýrsluna á fréttamannafundi á
veitingastaðnum Matur og drykk-
ur í Reykjavík í vikunni. Þar sagði
hann að umræða um verð á mat-
vælum væri viðvarandi í íslensku
samfélagi. Í þeirri umræðu hafi
ýmsum sjónarmiðum verið haldið
á lofti og aðilar í verslunarrekstri
og hagsmunasamtök meðal annars
verið áberandi með sín sjónarmið.
„Bændasamtökin hafa fylgst
vel með þessari umræðu, en þó án
þess að blanda sér í hana með jafn
ákveðnum hætti og ýmsir aðrir.
Því þótti okkur tímabært að leggja
okkar til umræðunnar og gera úttekt
á þeim þáttum sem hafa áhrif á mat-
vöruverð á Íslandi og setja fram
okkar afstöðu til þess sem þarf til
svo lækka megi matvöruverð,“
sagði Sindri. Hann segir skýrsluna
byggða á opinberum upplýsingum
og efni sem hafi komið út á undan-
förnum árum og varði matvöruverð
bæði hér á landi og í Evrópu.
Sindri segir að bændur hafi lagt
sitt af mörkum við að halda aftur af
verðlagshækkunum, meðal annars í
kjölfar efnahagshrunsins þegar þeir
tóku að miklu leyti á sig aukinn
kostnað vegna gengisfalls krónunn-
ar í stað þess að velta honum öllum
út í verðlagið. Að hans mati hefur
aukin hagræðing í landbúnaði einnig
skilað árangri en það sé mikilvægt
að bæði bændur og neytendur njóti
góðs af þeim ágóða sem hún skilar
til jafns við fyrirtæki í verslunar-
rekstri.
„Það er kominn tími til að fyr-
irtæki í verslunarrekstri leggi sitt
af mörkum við lækkun vöruverðs
á Íslandi. Á undanförnum árum
hafa átt sér stað breytingar, lækk-
un gjalda og styrking krónunnar,
sem hefðu átt að skila í lægra verði
til neytenda en hafa ekki gert það.
Á sama tíma sjáum við fréttir af
gríðarlegum hagnaði fyrirtækja á
dagvörumarkaði. Þegar horft er til
allra þeirra þátta sem geta haft áhrif
á verðlag matvöru til neytenda á
Íslandi er ljóst að hægt er að ná betri
árangri við að ná niður verðlagi. Þar
skiptir mestu að fyrirtæki á dagvöru-
markaði leggi líka sitt af mörkum.“
Styrking á gengi og breytingar á
sköttum skilar ekki alltaf lægra
verði
Í úttekt Bændasamtakanna eru
niðurstöður skýrslu Samkeppnis-
eftirlitsins um dagvörumarkaðinn,
sem kom út í mars 2015, rifjaðar
upp. Þar kemur fram að þrátt fyrir
að gengi krónunnar hafi styrkst frá
ársbyrjun 2011 til 2014 hafi það
ekki birst í smásöluverði. Einnig
kemur fram að vísbendingar séu um
að álagning innlendra birgja og dag-
vöruverslana á innfluttum vörum
hafi hækkað. Hagstæð gengisþróun
hafi því ekki skilað sér til neytenda.
Sama á við þegar fjallað er um
lækkun opinberra gjalda sem virðast
ekki skila sér að fullu til neytenda.
Verðlagseftirlit ASÍ hefur komist að
þeirri niðurstöðu að við breytingu
á vörugjöldum og virðisaukaskatti
um áramótin 2014-2015 hafi verð
á raftækjum og byggingarvörum
ekki lækkað í samræmi við lækk-
un gjaldanna og hið sama á við um
afnám svokallaðs sykurskatts. Árið
2014 margfaldaðist innflutningur
á nautakjöti til Íslands, magntollar
lækkuðu um tvo þriðju og heims-
markaðsverð lækkaði. Engu að
síður hækkaði verð á nautahakki
um 15% til neytenda á Íslandi.
Matvælaverð á Íslandi og Evrópu
Í skýrslunni er fjallað almennt um
matvælaverð á Íslandi og í Evrópu
og samhengi launa og verðlags.
Undanfarin ár hefur Ísland verið í
5.-7. sæti yfir þau lönd þar sem mat-
vöruverð er hæst í Evrópu, 20-27%
hærra en meðalverð í Evrópu.
Matvöruverð er hæst í Noregi,
69% yfir meðalverði, en lægst í
Makedóníu, 58% af meðalverði.
Aukin samkeppni á
matvörumarkaði skilar
lægra verði
Eftir því sem
samkeppni á
matvörumarkaði
er meiri, bæði í
vinnslu, dreifingu
og smásölu, því
lægra verði má
búast við til neyt-
enda. Innan Evrópu
er mest samkeppni í
smásölu á matvöru í
Þýskalandi og þar er
framlegð í matvöru-
verslun sú lægsta í Evrópu. Á sama
tíma eru skýr merki um fákeppni á
matvörumarkaði á Íslandi þar sem
er arðsemi eigin fjár stærstu fyrir-
tækjanna er 35–40% samanborið
við 11-13% í Bandaríkjunum og
Evrópu.
Opinber stuðningur við
landbúnað fer minnkandi
Í skýrslunni er rifjað upp að
opinber fjárframlög til landbún-
aðarmála hafi lækkað verulega
síðustu áratugi sem hlutfall af
landsframleiðslu. Árið 1990 var
opinber stuðningur við landbún-
að, þ.e. beinir styrkir og toll-
vernd, 5% af VLF en árið 2013
var þetta hlutfall 1,1%, en með-
altalið í Evrópu sambandinu var
þá 0,8%. Á undanförnum áratug
hefur náðst umtalsverður árangur
í að hagræðingu í íslenskum land-
búnaði. Þá tóku íslenskir bændur á
sig aukinn kostnað vegna gengis-
falls krónunnar í
kjölfar efnahags-
hrunsins árið
2008 með því
að halda aftur
af afurðaverðs-
hækkunum.
Það er
mögulegt
að lækka
matvöruverð
Í skýrslunni
kemur fram að
það sé hægt að
ná fram árangri
við að lækka
verð á matvör-
um á Íslandi.
Til þess að það sé hægt
þurfi að tryggja aukna samkeppni
á dagvörumarkaði. Þar þurfi
Samkeppniseftirlitið að beita sér í
auknum mæli með þeim úrræðum
sem stofnunin hefur. Þá þarf að
tryggja að ágóði af breytingum á
ýmsum gjöldum og álögum skili
sér til neytenda. Sama á við um það
þegar árangur næst í hagræðingu
í landbúnaði – þá eigi neytendur
og bændur að njóta hans en ekki
einvörðungu fyrirtæki í verslun-
arrekstri.
Skýrsla Bændasamtakanna um matvöruverð á Íslandi:
Verslunin þarf að leggja meira
af mörkum og lækka vöruverð
- margir þættir hafa áhrif á verðþróun á matvörum
Meðalarðsemi dagvöruverslana hér á landi er mjög mikil miðað við Banda-
ríkin og Evrópu. Heimild: Samkeppniseftirlitið.
Matvöruverð á Íslandi
Úttekt á þáttum sem hafa
áhrif á matvöruverð
Janúar 2016
Sindri Sigurgeirsson, formaður BÍ, Sigurður Eyþórsson, framkvæmdastjóri BÍ og Erna Bjarnadóttir, hagfræðingur
BÍ, kynntu nýja skýrslu um matvöruverð á Íslandi. Mynd / TB
Styrking á gengi krónunnar virðist ekki skila sér í lægra verði.
Heimild: Samkeppniseftirlitið.