Bændablaðið - 28.01.2016, Blaðsíða 38

38 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. janúar 2016
Kasmír er alþjóðaheitið á þeli geita
en á íslensku heitir það fiða eða
geitafiða. Það fer eftir geitastofn-
um hvort geitin er með mikla geita-
fiðu, litla eða sama sem enga.
Ytri hárin, vindhár eða tog, nefn-
ast strý á geit. Fiðan er lungamjúk
en strýið er gróft og strýtt. Til að fá
hreina fiðu til að vinna úr þarf að
fjarlægja strýið. Það er hægt að tína
það úr lagðanum (hæra) í höndum,
með vélum eða með ræktun. Fiðan
losnar af geitunum að vori og fyrri
hluta sumars, eða eftir burð. Þá þarf
að kemba geitinni.
Íslenski geitastofninn hefur ekki
verið ræktaður til neins. Hann hefur
lifað af niðurskurð, fordóma og
bábiljur. Á íslensku geitunum vex
hin fínasta fiða en líka mikið af grófu
strýi. Þvermál háranna þarf að vera
innan 18,5μm (míkrómetrar) til að
teljast fiða. Lengd háranna þarf að
vera a.m.k. 38 mm. Í úrvali eru þver-
mál hára 12–16 μm og lengd hára
40–50 mm. Þvermál strýs er yfirleitt
30 μm og grófara og stundum eins
og fax af hesti.
Ég sendi fiðusýni frá Háafelli í
Borgarfirði í rannsókn til Skotlands
árið 2012. Þau voru tekin í desem-
ber 2011. Sýnið er klippt af geitinni
handarbreidd fyrir aftan miðja síðu.
Meðaltal þvermáls 24 sýna voru 15,4
μm, þar sem mesta var 16,3 μm,og
minnsta 13,9 μm. Mæld var lengd
hára úr 16 sýnum. Meðallengd var
39,25 mm, lengsta mældist 55 mm
og stysta 32 mm. Mælingar á geita-
fiðu frá Háafelli sýna að fínleikinn er
til staðar en það er lengd háranna sem
þarf að athuga þegar kemur að því
að rækta íslenska geitastofninn fyrir
1. flokks fiðu. Ræktun stofns fyrir
einstaka eiginleika er ekki æskileg
fyrr en stofnin er orðinn minnst 2500
dýr og utan útrýmingarhættu. Annars
er hætta á að tapa öðrum erfðareigin-
leikum úr stofninum. Það er hægt að
nýta fiðuna í band og besta bandið
fæst ef fiðan er minnst 38 mm að
lengd. Hægt er að vinna efnið í
höndunum, sem er mjög tímafrekt,
eða láta spinna í verksmiðju. Þegar
fiðan er unnin í band í verksmiðjum
þá er hún þvegin og síðan hærð þ.e.
strýið er fjarlægt í þar til gerðri vél.
Fer það eftir magni og gerð strýs-
ins hversu oft fiðan þarf að fara í
gegnum vélina en venjulega eru það
um 3-5 skipti. Síðan er hún kembd
og lyppuð. Þegar fiðan er dregin
úr kembu og hárin liggja samhliða,
langsum heitir það lyppa eða lopi
og úr honum spunnið band. Flestir
hérlendis þekkja plötulopa, en hann
er einmitt frumstig bands. Band er
alltaf spunnið.
Að kemba geit
Fyrsta skrefið í vinnslu fiðu er að
kemba geit til að ná sér í hráefni.
Geitur ganga úr hárum í fyrsta lagi
í apríl og tekur það um tvær vikur.
Huðnur með kiðum ganga úr hárum
eftir burð. Mikilvægt er að kemba
geitinni á þessu 2 vikna tímabili áður
en fiðan fer að þófna á skepnunni
og verða að lélegu hráefni. Fiðan á
geitinni byrjar að losna á hálsinum
og einni til tveimur vikum seinna fer
geitin öll úr hárum og þá er hægt að
kemba hana alla og halda fiðunni
til haga.
Til starfsins þarf kamba, skæri,
poka sem anda t.d. maíspoka, bréf-
poka eða netpoka, merkimiða og
penna til að merkja pokana.
Undanfarin ár hafa verið notaðir
hér á landi geitakambar frá Cox á
Englandi sem að VB Landbúnaður
er með til sölu. Kambarnir líkjast
hrífuhausum og hafa reynst vel. Til
eru fleiri gerðir af geitakömbum en
undirrituð hefur ekki reynt þá.
Kembing er valin í stað rúningar
/klippingar til að hlutfall strýs sé
minna í reyfinu. Best er að kemba
geitinni á þar til gerðum palli sem
geitin getur stokkið eða gengið
upp á. Höfðinu stingur hún í þar
til gerða grind þar sem hægt er að
lokka geitina með einhverju lostæti.
Pallurinn skal vera það hár að þegar
maður stendur við hlið geitarinnar
stendur hún í þægilegri vinnuhæð
fyrir kembingarmanninn. Annað
hvort er hægt að vera einn við þessa
vinnu eða tveir hvor sínu megin
við geitina. Skærin eru notuð til að
klippa af klepra og annað slíkt á
geitinni sem ekki er hægt að kemba.
Það hefur sýnt sig að fiða geitar
á síðu, huppum og framan á lærum
er best til að spinna band úr. Þess
vegna er gott að halda fiðunni af
þessum pörtum aðskildum og setja
fiðuna af hálsi, og aftan af lærum í
sérstakan poka. Þar sem ekki ligg-
ur fyrir mikil vitneskja um afurðir
íslenskra geita er fyrirtak ef menn
nenna að vigta fiðuna sem kemur af
hverri geit og færa til bókar. Þetta eru
verðmætar upplýsingar fyrir geita-
ræktina. Mikilvægt er að pallurinn
og gólfið umhverfis hann sé hreint
svo að sem minnst af heyi, moði og
öðru óæskilegu komi í reyfin. Ef ekki
er til pallur þá er hægt að sitja við að
kemba geitina og þá er t.d. hægt að
setja á hana hálsól og tjóðra hana.
Að láta vinna fiðu í band
Til að vinna úr fiðu þarf að fjarlægja
strýið. Íslensku geiturnar hafa ekki
verið ræktaðar til fiðuframleiðleiðslu
og eru því með mikið strý frá nátt-
úrunnar hendi. Það tekur óratíma
að handtína, þ.e. að hæra strý úr
íslenskri geitafiðu og vinna band úr
fiðunni. Mér taldist fara um 10 - 12
tímar í að vinna 6 g af fiðubandi og
um 9 - 11 tímar fóru í að hæra.
Geitafiðuiðnaður er stóriðnaður
og þess vegna eru til tæki til að vinna
fiðuna í band. Einnig eru geiturnar
sem sjá mönnunum fyrir hráefninu
ræktaðar þannig að þær eru fiðu-
miklar og með lítið strý eða að þær
ganga úr strýinu á öðrum árstíma
en fiðunni.
Scottish Cashmere Goat
geitastofninn var ræktaður á 9. ára-
tug 20. aldar í Skotlandi af blöndu úr
íslenskum, síberískum, nýsjálensk-
um og tasmanískum geitum sem voru
síðan blandaðar skosku villigeitinni
(Scottish feral Goat). Íslenski
geitastofninn var hafður með vegna
fínleika fiðunnar. Ekki fór sem skyldi
í þessari ræktun því það láðist að
styðja geitabændur í fiðuræktinni á
Bretlandseyjum og sú fiða sem er
núna unnin í iðnaði í Skotlandi er að
mestu innflutt m.a. frá Kína.
Ég hef látið vinna íslenska geita-
fiðu í spunaverksmiðjunni Telespinn
í Noregi. Ástæðan fyrir valinu var
að þau eru með Mini-mill vélar frá
Kanada sem að geta tekið við litlu
magni til vinnslu og lágmarkið hjá
þeim eru 3 kg af geitafiðu. Stóru
verksmiðjurnar taka flestar við
minnst 100 kg. Árið 2012 sendi ég
ég út 5 kg af geitafiðu til Telespinn.
Þar var fiðan þvegin, hærð, kembd
og spunnin. Áður en ég sendi fiðuna
út hreinsaði ég hana gaumgæfilega
Að fara í geithús og leita sér fiðu
− geitafiða, kembing og vinnsla
Mynd / Anna María Geirsdóttir.
Mynd / Anna María Geirsdóttir.
Mynd / Kristín Bogad.
Ár 2014
Fjöldi geita 74
Grömm 5165 4044 1984 1218 1100 750
Grömm 70 55 16 960
Fiða samtals Fiða af síðu, huppum samtals
Rusl úr fiðu af
síðu, huppum
Fiða af hálsi
samtals Sent til spuna Band samtals