Bændablaðið - 28.01.2016, Blaðsíða 24

24 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. janúar 2016
Kornræktarráðunautar spá í stöðu og horfur í kornræktinni:
Mikilvægt að halda áfram góðu starfi
– þrátt fyrir að útlit sé fyrir einhvern samdrátt í umfangi ræktunar
Það er óhætt að segja að á síðustu
misserum hafi kreppt að korn-
ræktinni á Íslandi og blikur eru
á lofti á þessu ári. Þrjár ástæður
eru helstar fyrir erfiðleikum í
greininni og því að útlit er fyrir
talsverðan samdrátt nú í vor;
veðurfarslegar, ágangur álfta og
gæsa í ræktarlöndum og svo hefur
orðið verðfall á korni á erlendum
mörkuðum.
Nokkrir kunnir kornræktarráðu-
nautar á helstu kornræktarsvæðum
landsins voru fengnir til að leggja
mat á stöðu mála og horfa til fram-
tíðar fyrir greinina.
Spáir samdrætti í vor
Sveinn Sigurmundsson hjá
Búnaðarsambandi Suðurlands spáir
því að kornrækt muni dragast saman
í vor. „Verðfall á erlendum mörkuð-
um – og gengisbreytingar líka – sjá
okkur fyrir ódýrara kjarnfóðri. Ég hef
vonir um að gripið verði til einhverra
aðgerða gagnvart álftinni en hún er
skaðvaldurinn í korninu.“
Hafa verið erfiðleikar með að ná
korninu nægilega þurru
Eiríkur Loftsson í Skagafirði segir
að það sé rétt að það hafi verið
samdráttur á síðustu árum. „Helstu
ástæður eru einmitt óhagstætt tíðar-
far, ágangur fugla og samkeppnis-
staða við innflutt korn. Það er erf-
iðara en svo að spá fyrir um hvernig
þessir þættir muni þróast á komandi
árum að ég treysti mér til að spá um
umfang kornræktar hér á landi næstu
misserin.
Bændur eru langmest að rækta
korn til fóðurs einkum fyrir nautgripi
og í einhverjum mæli fyrir svín. Oft
hefur gengið erfiðlega að ná korninu
nægjanlega þurru þannig að hóflegur
kostnaður sé við þurrkun þess, en
bæði er þurrt korn verslunarvara og
jafnframt hægt að fóðra á því í sjálf-
virkum kerfum fyrir kjarnfóður. Það
er hins vegar illmögulegt eða ekki
hægt með blautara korn sem hins
vegar hentar vel saman við gróffóð-
ur fyrir kýr þar sem það er blandað
saman í til þess gerðum tækjum.
Hálmur er nú orðið notaður
talsvert sem undirburður nú orðið
og fellur hann til við kornrækt.
Á sumum bæjum ræðst umfang
kornræktarinnar af þörf fyrir hálm.
Hækkandi verð á hálmi kann að gera
kornræktina meira spennandi fyrir þá
sem á annað borð stunda hana. Þörf
er fyrir hálm í gerð rotmassa fyrir
svepparækt.
Kornrækt til manneldis er stunduð
í minna mæli og þar eru kröfurnar
kannski minni um uppskerumagn en
þroski kornsins þarf að vera góður.
Þá eru kornakrar leigðir til fugla-
veiða.“
Mikilvægt að halda áfram
góðu starfi
„Það er kornræktinni mikilvægt að
áfram sé haldið því góða starfi sem
unnið hefur verið við yrkjaprófanir
þannig að við vitum hvaða kornyrki
eru líklegust til að standa sig við
okkar aðstæður,“ segir Eiríkur.
„Kornrækt er líklegust til að vera
hagkvæm ef hún er hluti af endur-
ræktun. Ræktunin sé á landi sem
gefur miðlungs eða góða uppskeru
og góðan þroska við lítinn rækt-
unarkostnað og hóflega áburðar-
gjöf. Kostnaður á einingu er minni
ef meira er undir, að því gefnu að
akrarnir séu samfelldir.“
Sveiflur á Eyjafjarðarsvæðinu
Guðmundur H. Gunnarsson hjá
Búgarði á Akureyri segir að á
Eyjafjarðarsvæðinu hafi nokkr-
ar sveiflur orðið í kornræktinni á
undanförnum árum. „Árið 2014 var
sáð í um 365 hektara, en 2015 var
aðeins sáð í um 275 hektara og það
er árferðið sem oft hefur áhrif á það
hversu miklu er sáð – en það vor-
aði seint árið 2015. Mest var ræktað
árið 2009 um 550 og hefur umfangið
minnkað síðan.
Þótt bændur hér á Eyja-
fjarðarsvæðinu – og Suður
Þingeyjarsýslu – hafi orðið fyrir
áfalli í kornræktinni 2015, þegar
nánast allt korn eyðilagðist í frosti í
lok ágúst, þá ætla, held ég, margir að
halda áfram í kornræktinni. Einkum
eru það þeir sem hafa verið með þetta
fimm til tíu hektara og verið að rækta
fyrir sitt eigið bú og sýrt kornið, sem
hefur gefið góða raun sem viðbótar
fóður. Þeir hafa svo nýtt hálminn til
undirburðar og einnig selt til annarra
bænda á svæðinu sem þurfa á hálmi
að halda. Öðru máli gegnir ef til vill
um þá sem hafa verið með meira
undir, þetta 20–30 hektara, látið
þurrka allt kornið og selt það til fóð-
ursölufyrirtækis eins og Bústólpa á
Akureyri – sem hefur tekið á móti
korni frá bændum. Það eru reknar
tvær þurrkstöðvar í Eyjafirði og getur
verið erfitt að reka þær ef ræktunin
dregst mikið saman.
Það sem bændur fá greitt fyrir
kornið tekur mið af verði á heims-
markaði og ef það fer niður fyrir
ákveðin mörk þá getur verið erfitt
að ná endum saman í ræktuninni.
Ef bændur ætla að stunda ræktun á
þennan hátt þurfa þeir að ná góðum
tökum á ræktuninni, það er að upp-
skera af þurru korni má ekki vera
undir 4–5 tonn á hektara í meðalári –
og svo verður að vera hægt að afsetja
hálminn einnig.
Til að ná góðum árangri í rækt-
uninni þurfa bændur að velja gott
ræktunarland, hæfilega frjósamt með
góða framræslu og þar sem minni
hætta er á næturfrostum á vaxtar-
tímanum ef því er viðkomið. Ekki er
ráðlegt að rækta í sama landi leng-
ur en þrjú ár, til að minnka þannig
hættu á illgresi og sveppasmiti. Sá
síðan í akurinn uppskerumiklum gra-
stegundum eins og vallarrýgresi eða
vallarfoxgrasi og nýta sem tún í 3-4
ár til að hvíla landið, en nýta það þá
aftur til kornræktar.
Til að ná betri árangri í kornrækt-
inni en verið hefur, þarf að auka ráð-
gjöf til bænda, til dæmis með heim-
sóknum bæði þegar jarðvinnslan er
í gangi og á vaxtartímanum til að sjá
hvernig til hefur tekist með ræktun-
ina. En eins og ráðgjafarþjónustunni
er háttað í dag þarf bóndinn að biðja
um að komið sé í heimsókn og greiða
fyrir það gjald, en ráðgjafinn getur
ekki að eigin frumkvæði farið og
heimsótt bændur. Slíkar heimsóknir
geta verið mjög gagnlegar fyrir báða
aðila. Ef þetta er of kostnaðarsamt
fyrir ráðgjafarþjónustuna þá mætti ef
til vill nýta eitthvað af þeim fjármun-
um sem er veitt í jarðræktarstyrki
fyrir kornræktina til að mæta þessum
kostnaði.“ /smh
„Við höfum alla tíð vitað að
kornrækt hlýtur að bregðast ár
og ár. Það hefur hún gert um
aldir í grónum kornræktarlönd-
um og gerir enn. Önnur ræktun
og fóðuröflun getur líka brugð-
ist og gerir það,“ segir Jónatan
Hermannsson, sem hefur starfað
á starfsstöð Landbúnaðarháskóla
Íslands við tilraunastöðina á
Korpu síðustu áratugi og unnið
að kynbótum á byggi. Þar gengur
starfið út á að laga korn að hinum
sérstöku aðstæðum sem einkenna
náttúrufar á Íslandi.
„Við þekkjum þetta. Árangur
gengur í bylgjum, væntingavísitala
fer upp og niður. Samt er engin
ástæða til að halda að allt sé að
fara í hundana. Varðandi veður-
farshliðina þá hef ég reynt að meta
öryggi kornræktar eftir því hve oft
hún hún gæti brugðist á tilteknu
árabili. Eðlilega er það mismun-
andi eftir stöðum. Ég hef metið það
svo að á bestu stöðum væri öryggið
um 95 prósent, það er að kornrækt
gæti brugðist eitt ár af hverjum 20.
Kornið brást í fyrsta sinn í 24
ára sögu þess hér á Korpu sum-
arið 2013 vegna kulda, votviðris
og almennrar óáranar. Hvassviðri
tók kornið að einhverju marki undir
Eyjafjöllum það sama haust en það
hafði ekki gerst í áratugi. Kornið í
Eyjafirði eyðilagðist í haust er leið
í frosti og það er í fyrsta sinn sem
það gerist í 26 ára sögu kornræktar
þar í héraði. Tungusveit í Skagafirði
hefur enn ekki orðið fyrir áfalli af
þessu tagi og hefur korn þó verið
ræktað þar í aldarfjórðung.
Ágangur fugla áhyggjuefni
„Ágangur fugla að hausti er
vissulega áhyggjuefni og þarfnast
aðgerða. En þessi ágangur er tengd-
ur veðurfarinu þannig að eftir því
sem kornskurður dregst þá hefur
fuglinn betri tíma til að valda spjöll-
um,“ segir Jónatan.
„Til viðbótar því að fæla fuglinn
eða valda honum aldurtila má
vinna gegn spjöllum með því að
skera korn snemma. Til að gera það
mögulegt þarf að vera með eins
fljótþroska korn og í boði er og nýta
hvern dag þegar haustar. Betra er að
hirða eitthvað af korninu linþroska
en láta það verða úti.
Sunnanlands og vestan voru í
haust til dæmis sjö dagar nánast
þurrir og samfelldir um miðjan
september – 12.–18. að báðum með-
töldum – og kornskurðarveður alla
dagana. Ekki veit ég hvernig þeir
hafa verið nýttir en ljóst var þá að
ekki var eftir neinu að bíða.
Kannski vantar hina heilbrigðu
streitu í kornræktina, þá sömu
streitu og fylgir sauðburðinum.
Verð á erlendum mörkuðum er
breytilegt eins og við höfum lengi
vitað. Niðursveifla verðsins um
þessar mundir er að einhverju leyti
tengd lækkandi olíuverði. En sú
verðþróun kemur sér líka vel fyrir
íslenska kornbændur með lækkuðu
áburðarverði og minni kostnaði við
vélavinnu.“
Borgar sig þó alltaf
að rækta hálm
Jónatan sér ekki rök fyrir því að
menn dragi saman í kornræktinni
núna. „Við höfum þegar byggt upp
góða verkþekkingu og kornræktin er
auk þess orðin snar þáttur í ræktunar-
menningu landsins. Þau áhrif verða
ekki ofmetin. Í landinu er að auki
fyrir hendi vélbúnaður sem gerir allt
framhald kornræktar tiltölulega ein-
falt. Sumum hefur ævinlega tekist að
ná góðu korni á réttum tíma.
Og þótt frjósi og rigni þá má
lengi ná hálminum. Ég man góðan
kornbónda segja á fundi að þótt það
borgaði sig kannski ekki að rækta
korn, þá borgaði sig þó alltaf að
rækta hálm.“ /smh
Jónatan Hermannsson, tilraunastjóri í jarðrækt á Korpu:
Sér ekki rök fyrir samdrætti í kornrækt
Guðmundur H. Gunnarsson.