Bændablaðið - 28.01.2016, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. janúar 2016
Viðvörunarljós blikka nú um
allan heim vegna stöðunnar á
fjármálamörkuðum og fólki
er ráðlagt að losa sig við öll sín
verðbréf sé þess einhver kostur.
Olíuverð hefur ekki verið lægra
í áraraðir og hægagangur víða í
hagkerfum heimsins.
Þá fer hagvöxtur og framleiðni
ört dvínandi í Kína, öðru stærsta
hagkerfi heims, og víðar er hag-
vöxtur undir væntingum. Enn á ný
eru að koma fram staðfestingar á því
að fjármálakerfi heimsins gengur
hreinlega ekki upp. Það er greinilega
ekki að virka, nema fyrir þá sem eru
á toppi píramídans.
Kallað er eftir því að ríkisstjórn-
ir heimsins bregðist við. Christine
Lagarde, framkvæmdastjóri Alþjóða
gjaldeyrissjóðsins, segir að fjár-
málakerfi heimsins verði áfram
brothætt.
Styttra á milli kollsteypa
Stöðugt verður styttra á milli efna-
hagsáfalla sem skapast af óstjórn-
legum tilfærslum auðs í formi
vaxta án rauninnistæðu til tiltölu-
lega fámenns hóps ofurríkra. Þessir
vextir, sem eru í raun ekkert nema
loft, eru skuldfærðir á almenning og
krafa gerð um að sá sami almenn-
ingur greiði hinum ofurríku brús-
ann með raunverðmætum í formi
vinnuframlags eða með framleidd-
um vörum. Til viðbótar vaxtakröfu
hafa menn búið til alls konar fjár-
málavafninga sem ekkert er á bak
við nema blekkingar.
Íslenskir bankar með frí spil
Sem dæmi um furðulegheitin þá er
íslenskum bönkum enn leyft að búa
til rafræna peninga til útlána að eigin
geðþótta án þess að þeir peningar
séu til í raunveruleikanum. Í stað
þess að Seðlabankinn hafi umsjón
með öllum peningum sem settir eru í
umferð og útdeili þeim, þá er bönk-
um nánast gefið frítt spil við útgáfu
rafrænnar ímyndaðrar myntar. Þeir
þurfa því ekki að kaupa eða fá pen-
inga að láni hjá Seðlabankanum og
skila af því eðlilegu afgjaldi. Heldur
hirða þeir allan afraksturinn af
ávöxtun þessara platpeninga sem
í upphafi eru ekki ávísun á nokkur
einustu raunverðmæti eins og alvöru
peningum er ætlað að vera. Til að
kóróna þetta er bönkum svo heimilt
að taka ofurvexti af öllum slíkum
lánum og verðtryggja svo allt saman
100% á kostnað lántakenda.
Allt eins mætti segja að með
útgáfu rafrænna peninga séu bank-
arnir að taka framtíðareign við-
skiptavina sinna að láni hjá við-
skiptavinum sjálfum og innheimta
síðan af þeim væntanlegu eignum
vexti.
Svo undrast pólitíkusar fárán-
legar hagnaðartölur íslensku bank-
anna og að slík rafpeningaútgáfa
geti valdið skekkju, óvissu og
óstjórn í hagkerfinu. Samt hefur
löggjafarvaldið á Alþingi í hendi
sér að breyta þessu.
Hinir ríku verða enn ríkari
Með því fjármálakerfi sem nú er
við lýði er búið að flytja eignir 99%
jarðarbúa (6.930.000.000) til hins
ofurríka eins prósents, sem telur þá
væntanlega um 70 milljónir manna.
Samkvæmt skýrslu Oxfam eiga
62 einstaklingar nú meiri eignir en
helmingur jarðarbúa. Það sem meira
er, að á árunum 2010 til 2015 jukust
eignir hinna 62 ríkustu einstakling-
anna um 500 milljarða dollara, en
eignir hinna 50% fátækustu jarðar-
búanna rýrnuðu á sama tíma um
41%.
Samkvæmt gögnum Credit
Suisse hefur þessi eignaupptaka eins
prósentsins verið að aukast hröð-
um skrefum frá því fyrsta skýrslan
kom út um það á árinu 2000. Kallar
Oxfam eftir aðgerðum ríkisstjórna
til að snúa þessari þróun við.
Sumir í hópi hinna ofurríku
eru farnir að gera sér grein fyrir
afleiðingunum. Bill Gates hefur
t.d. verið að ausa úr sínum sjóðum
til velferðarmála, enda óttast hann
að illa geti farið. Spurningin er bara
hvenær kemur að þeim þolmörkum
að almenningur verði búinn að fá
nóg. Óbeinir samfélagsþættir geta
hæglega flýtt þeim tímamörkum,
eins og t.d. flóttamannastraumurinn
í Evrópu. Þegar þessum þolmörkum
verður náð er hætt við almennri upp-
reisn gegn kerfinu og þeim ofurríku.
Stutt í ruglið
Á meðan allt er í uppnámi í fjár-
málaheiminum, ekki síst í Asíu,
berast fréttir af því að íslensk
stjórnvöld séu að leggja drög að
áhættufjármögnun í hlut upp á 2,3
milljarða íslenskra króna í nýjum
Innviðafjárfestingabanka Asíu
(IMFB). Sennilega væri margfalt
gæfulegra fyrir þjóðina að klára
nauðsynlegt afnám verðtryggingar
á húsnæðislánum, endurskoða reglu-
verkið um stjórntæki Seðlabankans,
þ.m.t. stýrivexti, og setja um leið þak
á vaxtatöku bankanna.
Fjármálastjórn íslenska ríkis-
ins virðist samt vera á mjög góðu
róli og betur hefur tekist að stýra
Íslandi út úr afleiðingum síðustu
fjármálakreppu en flestum öðrum
ríkjum. Lánast hefur að stýra mörg-
um stórmálum farsællega í höfn. Þar
má nefna Icesave-málið. Það hefði
valdið okkur efnahagserfiðleikum
með gríðarlegri vaxtabyrði fram á
næsta áratug, ef þjóðin hefði ekki
gripið í taumana með aðstoð for-
seta Íslands. Nú er verið að ganga
frá uppgjörum við kröfuhafa föllnu
bankanna og næst á dagskrá er að
losa um gjaldeyrishöft sem flestir
telja af hinu góða. Menn hljóta samt
að spyrja sig hvort ekki sé rétt að fara
varlega í ljósi reynslunnar.
Losun gjaldeyrishafta mun m.a.
opna fyrir möguleika íslensku líf-
eyrissjóðanna til að fjárfesta erlend-
is. Sömu lífeyrissjóðir brenndu sig
illa í glæfralegum fjárfestingum í
aðdraganda efnahagshrunsins 2008
og hurfu hundruð milljarða út um
gluggann. Slíkt getur hæglega gerst
aftur ef ekki er rétt haldið á spöðun-
um. Áhætta almennra launamanna
af slíku „gambli“ er gríðarleg. Samt
hefur þessi sami almenningur, sem
á í raun sjóðina, ekkert um fjár-
festingastefnuna að segja, eða hverjir
stýra þessum sjóðum.
Bjartsýni ýtir undir drifkraft en
varúð er alltaf nauðsynleg
Þó alltaf sé gott að vera bjartsýnn,
þá hefur það hingað til verið talið til
hygginda að hafa vaðið fyrir neðan
sig. Mikil uppbygging hefur verið
að eiga sér stað í sveitum landsins á
liðnum misserum eftir lægð liðinna
ára. Það á ekki síst við í byggingum
á nýjum fjósum og uppbyggingu
vegna ferðaþjónustu. Í byggingu er
nú fjöldi hótela, margvíslegra gisti-
og veitingastaða um allt land. Þótt
full þörf virðist vera á þessu sam-
hliða ótrúlegri fjölgun ferðamanna,
þá er sennilega enn frekar þörf á að
hafa allan vara á í ljósi reynslunnar.
Góðærið felur í sér mikla hættu
Íslendingar hafa aldrei áður upplifað
viðlíka fjölgun erlendra ferðamanna.
Þjónusta við á aðra milljón ferða-
manna á ári er ný upplifun sem menn
reyna nú að læra að takast á við.
Margar brotalamir hafa komið í ljós
og kallað er eftir auknu fjármagni inn
í þessa grein úr öllum áttum. Unnið
er að úrlausnum og allt virðist stefna
í rétta átt. Þegar flest virðist í lukk-
unnar velstandi hefur þörfin á að fara
varlega trúlega aldrei verið meiri.
Bændur, stjórnvöld og fjármála-
stofnanir verða að hlusta eftir því
hvað er að gerast í efnahagskerfi
heimsins. Ef bakslag kemur í efna-
hagskerfið eru ferðalög það fyrsta
sem fólk dregur úr. Þótt eitthvað sé
um eigið fé í öllum þessum fram-
kvæmdum, þá er staðan ekki svo hjá
öllum sem byggja þá fyrir lánsfé.
Ferðamannaþjóðin Spánverjar urðu
illa fyrir barðinu á slíku þegar krepp-
an skall á 2008 og hafa enn ekki náð
sér eftir sjö ára baráttu.
Betra að leita skjóls
en að vera étinn
Ísland er nú komið í mikinn upp-
byggingargír. Mikill samhljómur
virðist vera samt með stöðunni á
mörgum sviðum og var í aðdraganda
hrunsins 2008 bæði hér heima og
erlendis. Viðvörunarljósin eru nefni-
lega farin að blikka víða um heim
og bankar jafnvel farnir að gefa út
viðvaranir til viðskiptavina.
„Gjöreyðingarár“ í uppsiglingu
– seljið allt!
„Seljið allt nema mjög áreiðanleg
verðbréf,“ sagði Andrew Roberts
hjá Royal Bank of Skotland (RBS)
í skilaboðum til viðskiptavina sinna
fyrir skömmu. Sagði hann að 2016
muni verða „gjöreyðingarár“. Þess
má geta að RBS hafði einnig uppi
viðvörunarorð skömmu fyrir hrunið
2008. Fyrstu varnaðarorð bankans nú
bárust í nóvember, en þróunin hefur
síðan orðið mun verri en óttast var.
Sagði Roberts að komin væru
upp rauð flögg hjá bankanum vegna
verðfalls á olíu, óstöðugleika í Kína,
minnkandi heimsviðskipta, veikra
fyrirtækjalána og hjöðnunar verð-
bólgu. Þetta hafi allt komið fram í
viðskiptum á fyrstu viku ársins.
„Við teljum að fjárfestar megi
vera hræddir.“
Í fyrri viku varaði matsfyrirtækið
Morgan Stanley við því að olíuverð
kunni að fara niður í 20 dollara á
Ótti við verri efnahagskreppu en skall á 2008:
Viðvörunarljósin blikka um allan heim
− spáð er gríðarlegu falli á mörkuðum og hinn konunglegi Skotlandsbanki hefur hvatt fjárfesta til að losa sig við verðbréf
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Fréttaskýring