Bændablaðið - 07.09.2017, Blaðsíða 2

2 Bændablaðið | Fimmtudagur 7. september 2017
FRÉTTIR
Haraldur Benediktsson, alþingis -
maður og formaður fjár-
laganefndar Alþingis, sem jafn-
framt er bóndi á Vestra-Reyni,
segist ekki vilja meiri eyðibýla-
stefnu þegar rætt sé um lausnir
á vanda sauðfjárbænda.
Í tillögum ráðherra er gert ráð
fyrir greiðslum til bænda fyrir að
hætta búskap.
Starfslokaaðferðin er
gamaldags nálgun
„Þessi starfslokaaðferð er gamal-
dags nálgun. Þetta er nálgun sem
við lögðum niður upp úr 1995.
Þá hættum við tilviljanakenndum
niðurskurði.
Ég fagna því hins vegar ef það á
að fara í úttekt á birgðastöðu, það
hefði hún reyndar átt að gera strax í
vor, og ráðherra útilokar greinilega
ekki að vinna síðar að aðgerðum til
að takast á við það miklar birgðir.
Ég undrast orð ráðherrans sem hún
lét falla í fréttum Ríkisútvarpsins,
að það sé ekkert kjötfjall.
Veruleikinn er sá að við lögð-
um verulega fjármuni af fjárauka-
lögum á síðasta ári til að flytja út
birgðir. Það er þess vegna sem
birgðirnar eru ekki meiri en þetta.
Nú fer aftur að safnast upp og því
til viðbótar á að kaupa tugþúsundir
fjár og slátra sem bætist líka við
birgðirnar.“
Tímamót að ráðherra nái ekki
samstöðu með bændum
„Það eru nokkur tímamót þegar
ráðherra landbúnaðarmála nær ekki
samstöðu við landbúnaðinn varðandi
nauðsynlegar aðgerðir. Bændur hafa
í gegnum árin verið lausnamiðaðir,
oft í mjög erfiðri stöðu. En hér spilar
ráðherra út mjög einhliða aðgerð-
um.“
Hver er framtíð tollasamningsins?
„Við, þar á meðal ég, samþykktum
hér tollasamning við ESB þar sem
við fórnuðum hagsmunum annarra
búgreina fyrir útflutningshagsmuni
sauðfjárræktarinnar. Ári eftir að
við gerum það, þá ætla stjórnvöld
að beita sér fyrir fækkun sauðfjár.
Það er alveg ljóst að það verk getur
skaðað íslenskan landbúnað verulega
ef ekki er þegar spyrnt við fótum.
Þeir sem gerðu þann tollasamning og
héldu þar á penna verða að kannast
við ábyrgð sína.
Mér finnast það fordómar að
vilja ekki ræða um úrræði sem gera
greininni kleift að takast sjálfa á
við sveiflur sem alltaf munu verða.
Það eru líka fordómar að skapa
ekki afurðastöðvum styrkleika og
tækifæri á að takast á við aukna
samkeppni á heimsmarkaði. Þannig
að stjórnvöld heimili fyrirtækjum
að starfa saman á erlendum
mörkuðum, því þrátt fyrir allt trúi
ég enn að hægt sé að stækka og efla
íslenskan landbúnað. En til þess þarf
kraft og þekkingu,“ segir Haraldur
Benediktsson.
Nauðsynlegt að hafa
forsöguna í huga
Að sögn Oddnýjar Steinu Valsdóttur,
bónda á Butru í Fljótshlíð
og formanns Landssamtaka
sauðfjárbænda, er nauðsynlegt að
hafa forsögu sölu á sauðfjárafurðum
þegar staðan í dag er skoðuð.
„Undanfarin ár hafa framleiðendur
sauðfjárafurða hér nýtt sér tækifæri
á erlendum mörkuðum til að selja
sína framleiðslu. Framleiðslan hefur
verið frjáls og mikil hagræðing orðið
í greininni. Á sama tíma hefur verð
til íslenskra neytenda frá 2008
lækkað um rúm 20% að raungildi.
Sauðfjárbændur hafa ekki farið
fram á neitt sem kæmi til með að
hækka verð til neytenda og merkilegt
að ráðherra hafi stillt tillögum okkar
þannig upp.“
Tapinu ýtt yfir á bændur
„Þróun undanfarinna ára hefur
átt sér stað í mjög frjálsu
viðskiptaumhverfi og framleiðendur
nýtt sér það hvað útflutning varðar.
Við það að markaðir erlendis lokast
kemur fram gríðarlegur þrýstingur
á að lækka verð. Í staðinn fyrir
að bregðast við með því að setja
lagaskyldu á afurðastöðvarnar og
láta þær bera ábyrgð á ástandinu er
allri ábyrgðinni og tapinu ýtt yfir á
bændur,“ segir Oddný.
Óeðlilega seint brugðist við
Oddný segir óeðlilegt að ráðherra
hafi ekki brugðist við málinu síðast-
liðið vor þar sem staðan eins og hún
er í dag hafi blasað við og að ráð-
herra hafi margoft verið bent á það.
„Seinagangurinn varð til þess að
ekki var tekið á ástandinu í tíma og
ekki hægt að tengja stöðuna í dag við
einhverjar aðgerðir sem stundaðar
voru í fortíðinni þegar útflutnings-
skylda var árleg og árviss.
Aðgerðirnar sem við vorum að
fara fram á voru tímabundnar og
vegna óeðlilegra aðstæðna á markaði
og óeðlilegrar verðmyndunar.
Það er því mjög harkalegt og
óeðlilegt að láta sauðfjárbændur
bera allan skaðann í ljósi þess að
öll miðstýring hennar hefur verið
afnumin.“
Aukinn birgðavandi
„Annað sem við verðum að skoða er
að vegna þess að stjórnvöld eru ekki
til í að hafa nein inngrip í markaðinn
þá bætist aukinn fjöldasláturfjár
við núverandi birgðavanda.
Sauðfjárbændur sem ætla því að
þrauka þessa niðursveiflu þurfa þess
vegna að burðast með þann vanda
og ekki einsýnt hvað tekur langan
tíma að vinna sig út úr ástandinu,“
segir Odddný Steina Valsdóttir.
/VH /HKr.
Seinagangur ráðherra varð til þess að ekki var tekið á vanda sauðfjárbænda í tíma, segir formaður Landssamtaka sauðfjárbænda:
Ekki tekið á birgðavanda
– Úrræði sem hefðu gert greininni sjálfri kleift að leysa málið fengust ekki rædd, segir formaður fjárlaganefndar
Oddný Steina Valsdóttir. Mynd / HKr. Haraldur Benediktsson. Mynd / smh
Atvinnu- og nýsköpunar ráðuneytið
birti í morgun tillögur stjórnvalda
vegna þeirra erfiðleika sem
sauðfjárbændur standa frammi
fyrir. Meginmarkmið þeirra er
að draga úr framleiðslu um 20
prósent og mæta kjaraskerðingu
bænda með sérstökum greiðslum.
Þá verður stutt við sauðfjárbúskap
á jaðarsvæðum og úttekt gerð
á birgðum sauðfjárafurða og
afurðastöðvakerfinu.
Til að fækka fé um 20 prósent
verður bændum gefinn kostur á því
að hætta sauðfjárframleiðslu en halda
90 prósent greiðslum samkvæmt
gildandi sauðfjársamningi í fimm
ár, eða frá 2018 til 2022.
„Greiðslur til hvers bónda miðist
við greiðslumark, innlegg, fjárfjölda
og aðrar forsendur fyrir greiðslum,
eins og þær voru á viðkomandi búi
að meðaltali árin 2016 og 2017. Val
verði um það hvort framleiðandi
fái greiðsluna greidda í eingreiðslu
(núvirt) eða með jöfnum greiðslum
á 5 ára tímabili. Þá eiga þeir kost
á greiðslu sláturálags sem taka
ákvörðun um fækkun að lágmarki
um 50 kindur haustið 2017. Þeir sem
ákveða að nýta sér þessi úrræði geri
um það samninga. Matvælastofnun
verði falið að annast gerð þeirra.
Þeir sem kjósa að hætta á árinu
2018 geta gert sams konar samninga
en eiga þá kost á 70% greiðslum skv.
framangreindu í þrjú ár, 2019–2021.
Skal sú ákvörðun liggja fyrir eigi
síðar en 1. júlí 2018. Greitt verði
4.000 kr. sláturálag á ær sem koma til
slátrunar haustið 2017 á grundvelli
ofangreindra samninga, sem yrði
fjármagnað með framlagi ríkisins á
fjáraukalögum 2017. Gert er ráð fyrir
að verja 250 m.kr. til þessa verk-
efnis. Ekki verður greitt sláturálag
eftir sláturtíð 2017. Styrkur verði
greiddur að hámarki fyrir 62.500 ær.
Verði óskað eftir sláturálagi á fleiri
ær gildi reglan fyrstur kemur fyrstur
fær. Þó skuli þeir njóta forgangs sem
taka ákvörðun um að hætta sauð-
fjárbúskap alfarið. Jafnframt verði
ásetningshlutfall lækkað í 0,6. Þeir
framleiðendur sem gera samninga
um að hætta á grundvelli ofangreinds
skuldbinda sig til að taka ekki upp
sauðfjárframleiðslu að nýju á gild-
istíma núverandi sauðfjársamnings.
Þeir sem gera samninga um fækkun
skuldbinda sig til að auka ekki fram-
leiðslu sína á gildistíma núverandi
sauðfjársamnings. Kvöðin verði
bundin við framleiðanda og tengda
aðila,“ segir í tillögunum.
Úrræði til að draga úr
kjaraskerðingu
Sérstakar greiðslur verða í boði til
þeirra sem halda áfram sauðfjár-
búskap sem er ætlað að draga úr
kjaraskerðingu. „Bændur eigi kost
á greiðslum sem miðist við fjölda
kinda á vetrarfóðrum samkvæmt
skráningu Matvælastofnunar
haustið 2016. Skilyrði fyrir þessum
greiðslum verði m.a. að viðkomandi
bóndi búi á lögbýli og hafi fleiri
en 150 vetrarfóðraðar kindur Þetta
yrði einskiptisaðgerð og hugsuð
til að bæta að hluta kjaraskerðingu
þeirra sem halda áfram sauðfjár-
framleiðslu. Til þessa verkefnis
verði varið 250 m.kr. með sérstöku
framlagi ríkisins.

Svæðisbundinn stuðningur
Samkvæmt gildandi samningi er
99 m.kr. varið í svæðisbundinn
stuðning á árinu 2017 en sú fjár-
hæð hækkar í 145 m.kr. á næsta
ári. Þessar greiðslur koma fyrst
og fremst þeim bændum til góða
sem eiga erfitt með að sækja
atvinnu utan búsins vegna fjar-
lægðar frá þéttbýli. Til þessa verk-
efnis verði varið 150 m.kr. kr. til
viðbótar því fé sem áskilið er í
samningnum,“ segir í tillögunum.
Önnur úrræði
Til að aftengja framleiðsluhvatann
sem felst í núverandi kerfi vilja
stjórnvöld, miðað við núverandi
ástand, frysta gæðastýringagreiðslur
til tveggja ára frá næsta ári. Til að
bregðast við skuldavanda bænda
vilja stjórnvöld að Byggðastofnun
kanni þörf á endurfjármögnun
eða lengingu lána, sérstaklega
hjá ungum skuldsettum
sauðfjárbændum. Stofnuninni verði
falið að meta stöðuna, gera tillögur
að aðgerðum og kostnaðarmeta þær.
Varðandi hagræðingu í
sauðfjárslátrun leggja stjórnvöld
til að úttekt verði gerð á
afurðastöðvakerfinu. Það verði
síðan grundvöllur viðræðna
stjórnvalda, sláturleyfishafa og
bænda um breytingar til hagsbóta
fyrir neytendur og bændur. Markmið
þeirrar vinnu væri að leita leiða
til að lækka sláturkostnað, auka
hagræðingu í greininni og skoða
hvernig hægt er að koma á beinna
sambandi milli bænda og neytenda.
Niðurstöðurnar verði meðal annars
nýttar við endurskoðun samnings
um starfsskilyrði sauðfjárræktar.
Varðandi birgðavandann vilja
stjórnvöld beita sér fyrir því að úttekt
fari fram á birgðum sauðfjárafurða
svo sem um samsetningu þeirra,
líklegt verðmæti og eignarhald.
Slík úttekt yrði gerð í því skyni að
fá fyllri upplýsingar um stöðuna
á kjötmarkaði og meta líklegan
árangur af þeim aðgerðum sem ríkið
og sauðfjárbændur hafa og munu
sammælast um. Niðurstaða slíkrar
athugunar myndi þó ekki sjálfkrafa
leiða til inngripa á markaðinn.
Það er sameiginlegur skilningur
að æskilegt sé að ná jafnvægi á
markaði til langs tíma.
Aðrar áherslur til frekari
útfærslu eru eftirfarandi
„Aðstoð við bændur er hætta
búskap. Þeim tilmælum verði beint
til Framleiðnisjóðs landbúnaðarins
að útfæra sérstaka markáætlun til
að aðstoða þá bændur sem hætta
sauðfjárbúskap til að takast á við
ný verkefni á búum sínum, svo sem
umhverfisverkefni.
Kolefnisjöfnun og önnur
umhverf is verkefni. Bændur
sem stjórnvöld hafa lýst áhuga
sínum á verkefnum á sviði
kolefnisjöfnunar. Markmiðið er að
nýta krafta og þekkingu bænda til
að vinna að markmiðum Íslands í
loftslagsmálum og kolefnisjafna
íslenska sauðfjárrækt með samdrætti
í losun og aukinni bindingu með
uppgræðslu, skógrækt, endurheimt
votlendis og öðrum aðgerðum. Haft
verði samráð við stofnanir ríkisins
á þessu sviði, líkt og Landgræðslu
ríkisins og Skógræktina.
Sameining nýsköpunarsjóða.
Hafinn verði undirbúningur að
endurskipulagningu og eflingu
nýsköpunarumhverfis sjávarútvegs-
og landbúnaðar. Þetta verði gert
með því að skoða fýsileika þess að
sameina Framleiðnisjóð landbún-
aðarins og AVS (rannsóknarsjóðs
um aukið verðmæti sjávarfangs)
í öflugan matvælaþróunarsjóð.
Sjávarútvegs- og landbúnaðarráð-
herra mun skipa nefnd, m.a. með
fulltrúum, BÍ og SFS til að skila
tillögum um málið.
Útflutningur. Stjórnvöld munu
áfram beita sér fyrir aðgerðum sem
miða að því að styðja við útflutning
landbúnaðarafurða. Áhersla
verður lögð á að efla nýsköpun
og vöruþróun til að mæta kröfum
ólíkra markaða á alþjóðavísu og
nýta betur þá viðskiptasamninga
sem gerðir hafa verið.
Tilmæli til nefndar um
endurskoðun búvörusamninga.
Vegna aðgerða ríkisins til að
mæta vanda sauðfjárbænda eru
stjórnvöld og bændur sammála
um að beita sér fyrir endurskoðun
sauðfjárhluta búvörusamninga fyrir
1. apríl 2018. Jafnframt verði því
beint til nefndarinnar að hún taki
mið af þeim aðgerðum og áherslum
sem lýst er hér að framan og kanni
sérstaklega fýsileika þess að
aftengja framleiðsluhvata eins og
gæðastýringargreiðslur.“ /smh
Tillögur stjórnvalda vegna erfiðleika í sauðfjárrækt
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir. Reynisrétt. Mynd / HKr.