Bændablaðið - 29.08.2019, Blaðsíða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 29. ágúst 201920
Bankakerfi heimsins hefur verið
í mikilli rússíbanareið það sem af
er þessari öld. Ef litið er blákalt á
stöðuna á heimsvísu er vart hægt
að komast hjá þeirri hugsun að
það stefni hraðbyri í nýtt risastórt
efnahagshrun. Viðvörunarbjöllur
eru víða farnar að klingja. Í öllu
falli er vandséð að hægt verði að
koma í veg fyrir gjaldþrot í það
minnsta fjölmargra stórra banka
á komandi misserum.
Tímaritið The Economist gekk
svo langt í umfjöllun sinni í apríl
að líkja evrópskum bönkum við
uppvakninga eða „zombie banks“ og
taldi vandséð hvernig ætti að glíma
við erfiða stöðu þeirra. Hlutabréf
í bönkunum höfðu þá fallið um
22% á 12 mánuðum. Tilraunir
hafi verið gerðar við að sameina
Deutsche Bank og Commerzbank í
Þýskalandi vegna gríðarlegs vanda
þess fyrrnefnda og Danske bank og
Swedbank glímdu við afleiðingar af
risavöxnu peningaþvætti. Sameining
Deutsche Bank og Commerzbank
hafa reyndar runnið út í sandinn.
Síendurtekin hrun
Í grein sem Wolf Richter birti á
vefsíðu sinni 15. júní bendir hann
á að evrópskir bankar hafi verið að
fara í gegnum síendurtekið hrunferli
síðastliðin 12 ár. Birtir hann fjölmörg
línurit því til sönnunar. Vefsíða
Wolf heitir því skemmtilega nafni
Wolf Street og fjallar um sögurnar
á bak við viðskiptin, fjármálin og
peningana. Wolf Richter býr í San
Francisco og er forstjóri Wolf Street
Corp. Hann hefur yfir 20 ára reynslu
í fyrirtækjastjórnun, stofnun og
endurskipulagningu fyrirtækja. Hann
er líka rithöfundur og hefur skrifað
bækur eins og Big like: Cascade Into
An Odyssey, sem eru ferðaminningar
úr ferð til Tókíó í léttum dúr og
skáldsöguna Testosterone Pit.
33% fall bankanna á tíu mánuðum
Wolf bendir á að evrópskir bankar
hafi ekki náð að rétta sig af um
síðustu áramót, heldur haldið áfram
að falla á verðbréfamörkuðum. Frá
febrúar 2018 til 27. desember 2018
féll bankahlutabréfavísitala Stoxx
600 um 33%. Í júní 2019 var staðan
litlu betri en hún var í lok desember.
Segir Wolf að það veki athygli
hversu evrópskir bankar hafi orðið
fyrir margítrekuðum skellum frá því
í maí 2007 í kjölfar hinnar ótrúlegu
evrubólu.
Verðmæti banka fjórfaldaðist á
tólf árum, eða frá október 1995 til
maí 2007. Á tólf árum frá maí 2007
hefur verðmæti bankahlutabréfa
hrunið um 75% og er nú í sömu stöðu
og það var í október 1995. Í stuttu
máli lýsir Wolf þessu svona:
• Um mitt ár 2007 fóru að koma
brestir í bólumyndun evru
bankanna.
• Árið 2008 skellur fjármála­
kreppan á og húsnæðismarkaður
á Spáni, Írlandi, Portúgal, í
Grikklandi og víðar byrjaði að
hrynja.
• Árið 2009 hefst skuldakreppa
samhliða vandræðum banka í
Suður­Evrópu.
• Árið 2014 tekur seðlabanki
Evrópu að reka stefnu með
neikvæðum stýrivöxtum
(Negative Interest Policy
– NIRP) sem átti að bjarga
bankakerfinu.
•
• Um mitt ár 2015 kom
bankakreppa upp á ný á Ítalíu
vegna þess að ekkert var lagað
og NIRP stefna seðlabanka
Evrópu var að gera illt verra.
• Í júní 2016 kaus meirihluti
breskra kjósenda Brexit
pakkann, sem olli því að Stoxx
600 Bank vísitalan sökk niður
um 21% á tveimur dögum. Það
var versta tveggja daga hrun í
sögunni.
• Snemma árs 2018 byrja
Deutsche Bank og aðrir bankar
að skrúfast niður á nýjan leik.
Eru Íslendingar
í öðrum veruleika?
Íslendingar hafa svo sem ekki orðið
mjög varir við slæma stöðu víða
um lönd á allra síðustu árum. Hafa
Íslendingar sem heild siglt í góðum
byr á öldufaldi efnahagsuppsveiflu.
Enda voru þessir gömlu bankar
endurreistir frá grunni, en gömlu
bankarnir settir í „þrot“. Það er
ólíkt því sem gert var víða um lönd
þar sem áhersla var lögð á að bjarga
bönkunum. Íslenska hagkerfið er
samt ekki með ónæmi gagnvart
hagkerfum heimsins og erlendur
fjármálavandi getur verið fljótur að
skila sér inn í okkar veruleika.
Fjöldi fólks á landinu hefur samt
ekki fundið fyrir hinni margrómuðu
uppsveiflu og þykir ranglega hafa
verið gefið á pólitísku spilaborði
efnahagsstjórnarinnar. Nú er svo
komið að skútan hefur farið fram
af öldufaldinum og stefnir nú aftur
niður í öldudalinn.
Ævintýralegur gróði
íslensku bankanna
Samanlagður hagnaður íslensku
bankanna hefur numið tugum
milljarða á hverju ári undanfarin
ár, sem er gjörólík staða miðað við
flesta aðra banka heimsins. Hefur
samanlagður gróði bankanna numið
nálægt 250 þúsund krónum á hvern
einasta íbúa landsins á hverju ári.
Það gefur væntanlega einhverja
mynd af þeim ofurháu vöxtum og
kostnaði sem bankarnir innheimta af
viðskiptavinum sínum á sama tíma
og t.d. danskir bankar eru farnir að
bjóða 0 eða jafnvel neikvæða vexti
á fasteignalánum.
Þessi staða ætti að fá menn til að
leiða hugann nokkur ár aftur í tímann
og spyrja sig hvort ekki sé rétt að
fara að staldra við og upphugsa nýjar
leiðir í fjármálastjórnun hagkerfa
heimsins. Meira að segja sumir af
ríkustu mönnum heims, eins og
Bill Gates, hafa verið með slíkar
vangaveltur á liðnum misserum.
Neikvæð vaxtastefna
veldur líka vanda
Wolf Richter segir í pistli sínum að
hluti vandans fyrir evrópska banka
sé neikvæða vaxtastefnan NIRP.
Hún hafi aldrei verið hönnuð til að
efla raunhagkerfið eða gera banka
heilbrigðari svo þeir gætu stutt við
lifandi hagkerfi. Það hafi verið
hannað til að auka skuldabréfaverð
og þar með lækka ávöxtunarkröfu,
sem lækkar kostnað við lántöku
fyrir skuldug ríki eins og Ítalíu.
Það geri þeim kleift að taka lán án
endurgjalds, sem jafnvel ríkisstjórn
Ítalíu getur gert með allt að eins árs
gjalddaga. „En þetta kostar sitt,“
segir Richter.
Seðlabanki Evrópu sendi frá sér
yfirlýsingu í ágúst 2018 þar sem það
viðurkennir að NIRP gæti valdið
fjármálakreppu vegna þess að þessi
stefna sé hræðileg fyrir marga banka.
Þar segir m.a.:
„Við sýnum að neikvæðir
stýrivextir geta haft áhrif á framboð
bankalána á nýjan hátt. Bankar
eru tregir til að miðla neikvæðum
vöxtum áfram til sparifjáreigenda.
Afleiðingin er að innleiðing
neikvæðra stýrivaxta hjá Seðlabanka
Evrópu um mitt ár 2014 leiddi til
meiri áhættutöku og minni útlána
banka á evrusvæðinu með því að
treysta meira á innlánsfjármögnun.
Niðurstöður okkar benda til þess
að neikvæðir vextir séu ekki að
gera mönnum greiða og gætu
valdið hættu á óstöðugleika í
peningakerfinu þegar útlán eru veitt
af innlánsstofnunum.“
Hagkerfið verður að byggja á
sjálfbærni annars fer illa
Grunnur vandans er vaxtakerfið
og sú trú að hægt sé að halda uppi
endalausum hagvexti án þess að
sjálfbærni komi þar nokkuð við
sögu. Vextir á peninga hafa aldrei
verið annað en ávísun á eitthvað
sem engin raunverðmæti standa á
bak við, heldur bara huglægt mat.
Þetta er fullkomlega ósjálfbært kerfi,
hvort sem vextir eru jákvæðir eða
neikvæðir. Hagvöxtur sem byggir
á því að taka sífellt af einhverju án
þess að passa upp á um leið að sú
uppspretta endurnýi sig, getur heldur
ekki leitt til annars en ófara. Þetta
á líka við um alla aðra hluti, eins
og landnýtingu og landbúnað eins
og hann leggur sig. Það verður að
ríkja jafnvægi, annars fara hlutirnir
á hliðina. Náttúran mun væntanlega
sjá um að leiðrétta slíkt misvægi með
tímanum, en með afleiðingum sem
geta verið mjög alvarlegar, allavega
fyrir mannfólkið.
Ofsagróði bankanna
byggður á sandi
Ef við skoðum aðeins peningakerfið
á Íslandi frá síðustu aldamótum, þá
er staðan mjög áhugaverð. Árið 2006
hafði hagnaður íslensku bankanna
vaxið gríðarlega síðan 2001 og
miklu meira en markaðsvirði þeirra
sagði til um samkvæmt samantekt
MP Fjárfestingabanka sem þá var
gerð. Hagnaðurinn hafði aukist um
rúmlega 3.600% á þessu tímabili.
Hagnaður bankanna hafði þannig
aukist það mikið að árshagnaður
þeirra á árinu 2005 samsvaraði
rúmlega heildarmarkaðsvirði allra
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Fjármál heimsins byggja á ósjálfbæru kerfi sem virðist ekki geta gengið upp þrátt fyrir margítrekaðar tilraunir:
Evrópskum bönkum líkt við uppvakninga
í síendurteknu efnahagshruni
– Fjölmargar vísbendingar sagðar um að fjármálakerfi Evrópu kunni fljótlega að missa jafnvægið
Hér fyrir ofan er
graf Wolf Richter
af verðþróun
hlutabréfa í
Deutsche bank.
Það sýnir 95% fall
frá 2007 sem hann
kallar „dauðaspíral” bankans.
Neðra grafið sýnir viðburði sem
hafa haft áhrif á verð hlutabréfa í
evrópsku bönkunum á sama tímabili.