Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Side 62

(24) óefað virtist henni, að hann bera snoturleik og gleðibragð af öllum
öðrum karlmönnum þar í nágrenninu.
Þorgils gjallandi (1978:163): Upp við fossa, 1902
(25) Þó fanst honum jafnframt, að það vera sér afsökun.
Jón Trausti (1949:160): Leysing, 1907
(26) fanst honum, að hann hafa þumlungazt ofurlítið áfram.
Einar H. Kvaran (1916:143): Sálin vaknar
En langflest eru þó dæmin úr blöðum og tímaritum — dæmin þar
skipta örugg lega þúsundum. Leit á Tímarit.is bendir til að notkun blönd -
uðu setningagerðarinnar hafi náð hámarki á síð asta áratug 19. aldar og farið
minnkandi þegar kom nokkuð fram á 20. öldina.8 Til að reyna að fá yfir-
lit um tíðn ina hef ég skoðað öll dæmi um að + persónufornafn (í nefnifalli)
+ vera — þau eru um hálft sjöunda hundrað.9 Fáein dæmi eru sýnd hér:
(27) og hefur þeim fundizt, eins og mjer, að hún vera þýðingarlaus.
Ísafold 18. júní 1892, bls. 195
(28) Honum virtist nú að það vera heilmikið af góðsemi meðfram vonzk-
unni í veröldinni.
Lögberg 7. júlí 1898, bls. 3
Eiríkur Rögnvaldsson62
8 Rétt er að benda á að „venjulegu“ setningagerðirnar, þ.e. að-setningar í persónu hætti
annars vegar og ótengdar nafnháttarsetningar hins vegar, eins og (1), eru líka sjaldgæfar
framan af 19. öldinni. Eink um á það þó við um tengdu persónu háttar setning arnar eins og
(1a) sem sárafá dæmi finnast um fyrr en eftir 1870. Á áratugunum kringum aldamótin
(1890–1909) eru dæmin um þá setningagerð ekki óskaplega miklu fleiri en um blönduðu
setningagerðina. En um miðja öldina dregur mjög í sundur; fjöldi bæði tengdra persónu-
háttarsetninga og nafnháttarsetninga margfaldast á fjórða og fimmta áratugnum, á sama
tíma og dæmum um blönduðu setningagerðina fækkar.
9 Þetta er augljóslega ekki nema brot af dæmum um setningagerðina, en útilokað væri
að leita að öllum hugsan legum frumlögum og sögnum. Pers ónu fornöfn eru hins vegar
algeng frumlög og auk þess lok aður hópur þannig að gerlegt er að leita að þeim. Auk þess
að vera algengasta sögn málsins hefur sögnin vera þann kost að nafn hátturinn er gerólíkur
flestum öðrum mynd um hennar (nema helst við teng ingar hætti þátíðar, væri/væru). Líkur á
að mynd in vera sé tilkomin vegna rit- eða prentvillu eru því minni en í flestum öðrum
sögnum. Skipuleg leit var einungis gerð að persónufornöfnum í nefnifalli, en þar sem
nefnifalls- og þolfalls myndir falla saman koma þolfallsdæmi vitaskuld með, þ.e. í hann,
það, þær og þau. En einnig var leitað að nokkrum öðrum þolfallsmyndum, svo og þágufalls-
myndum, og niður stöður úr þeim leitum rím uðu vel við Mynd 1 þótt þær séu ekki teknar
þar með.